یکی از وسیعترین مجموعههای موسیقی ایرانی، دستگاه ماهور نام دارد. این دستگاه از نظر فاصلههای صوتی شبیه به گام ماژور در موسیقی غربی است و معمولاً برای نواختن آهنگهای شاد در مراسم جشن و عید استفاده میشود. به همین دلیل تعداد زیادی قطعه شاد و فرحبخش در این دستگاه ساخته شده است. در ادامه این نوشته از وبلاگ ندابلاگ، بیشتر با دستگاه ماهور آشنا خواهید شد.
آشنایی با ماهور؛ یکی از دستگاه های موسیقی ایرانی
این دستگاه پنجاه گوشه دارد که همهٔ آنها با یک حرکت فرود به نت پایه برمیگردند و در سه محدودهٔ صوتی بم، میانی و زیر نواخته میشود. ماهور آوازی باوقار و باشکوه است که احساسی از عظمت و ابهت به شنونده منتقل میکند. آهنگسازان معمولاً از این دستگاه برای بیان احساسات رزمی، شجاعت و دلاوری استفاده میکنند. همچنین به دلیل نزدیکی ماهور به موسیقی غربی، در بین جوانان از محبوبیت ویژهای برخوردار است. در کل، آواز ماهور حالوهوایی شاد و نشاطبخش دارد.
دربارهٔ پیشینه و نام دستگاه ماهور دیدگاههای گوناگونی وجود دارد. برخی ریشههای آن را به موسیقی باستانی ایران یا هند پیوند میدهند و بعضی دیگر آن را مرتبط با مقامهای کهن موسیقی ایرانی بهویژه مقام عشاق میدانند.
اگرچه بسیاری از موسیقیدانان امروزی دستگاه شور را مهمترین دستگاه میدانند، اما برخی نیز ماهور را در جایگاه نخست قرار میدهند. همین اهمیت باعث شده که آموزش ردیف موسیقی ایرانی معمولاً با دستگاه ماهور شروع شود.
در گذشته، ایرانیان سرودهای مخصوصی در مراسم عبادی خود میخواندند و خورشید و ماه را ستایش میکردند. نام ماهور نیز از همین باور سرچشمه گرفته و انتخاب شده، چون این دستگاه را هم در هنگام صبح و هم در شب میتوان اجرا کرد.
در موسیقی عربی نیز میتوان نشانههایی از ماهور را به عنوان یکی از مشتقات مقام راست پیدا کرد. مقام ماهور در موسیقی عربی از دو جنس تشکیل شده است: یکی راست و دیگری عجم. جنس عجم در تلاوت قرآن کریم نیز به کار میرود.
گوشه های دستگاه ماهور
در موسیقی سنتی ایران، دستگاه ماهور از بخشهای کوچک و متنوعی به نام گوشه تشکیل شده است. برخی از مهمترین این گوشهها عبارتند از: درآمد، کرشمه، آواز، مقدمه داد، داد، خسروانی، دلکش، خاوران، طربانگیز، نیشابورک، نصیرخانی، چهارپاره، فیلی، ماهور صغیر، آذربایجانی، حصار، زیرافکند، نیریز، شکسته، عراق، نهیب، محیر، آشورآوند، اصفهانک، حزین، کرشمه، زنگوله، راک هندی، راک کشمیر، راک عبدالله، کرشمه و صفیر راک، رنگ حربی، رنگ یکچوبه، رنگ شلخو و ساقینامه.
در انتهای اجرای دستگاه ماهور، معمولاً گوشههایی مانند راک هندی یا راک کشمیر نواخته میشود و سپس کل اجرا با یک قطعه چهارمضراب و در نهایت یک رنگ به پایان میرسد.