علی اکبر شهنازی یک هنرمند موسیقی و نوازنده چیرهدست تار بود که سهم بزرگی در گسترش و پیشرفت ردیف موسیقی ایرانی داشت. او علاوه بر تار، با سازهای سهتار و پیانو نیز آشنایی داشت. در این نوشته از وبلاگ ندابلاگ، به زندگی و آثار این استاد برجسته موسیقی نگاهی میاندازیم.
تولد و کودکی
علیاکبر شهنازی در بیست و سوم اردیبهشت ماه سال ۱۲۷۶، در محله عینالدوله تهران به دنیا آمد. در خاندان او، موسیقی جایگاه ویژهای داشت. پدربزرگش، علیاکبر فراهانی، از تارنوازان مشهور دربار ناصرالدینشاه به شمار میرفت. پدرش، آقا حسینقلی فراهانی، نیز یکی از سرآمدان نوازندگی تار در دوره قاجار بود. عموی او، میرزا عبدالله فراهانی، در آموزش تار و سهتار مهارت داشت و پسرعمویش، احمد عبادی، از استادان نامدار تار در زمان خود بود. حتی دو برادر کوچکترش، محمدحسن و عبدالحسین شهنازی، نیز با تار آشنا بودند. اینها تنها بخشی از افراد خانواده او بودند که در زمینه موسیقی فعال بودند. علیاکبر شهنازی در چنین محیطی رشد کرد و از هشت سالگی، نزد پدرش نواختن تار را آغاز کرد. به مدت شش سال نیز ردیفهای موسیقی ایرانی را از پدر فراگرفت. در این راه، از آموزشهای درویشخان نیز بهره برد. او تحصیلات خود را در مدارس سنلوئی، اشراف و سعادت ادامه داد.
شروع فعالیت حرفهای علی اکبر شهنازی
علی اکبر شهنازی نخستین صفحه موسیقی خود را وقتی فقط ۱۴ سال داشت، با همکاری آقای دماوندی – خواننده دوره قاجار – در تهران و در دستگاههای بیات ترک و افشاری ضبط کرد. چهار سال بعد، وقتی پدرش از دنیا رفت، او جای پدرش را گرفت و به آموزش هنرجویان پرداخت. او همیشه تلاش کرد تا ردیفهای موسیقی پدرش را ثبت و ضبط کند. سبک نوازندگیاش نیز بسیار به سبک پدرش شباهت داشت. در دهه ۱۳۰۰، او به مشهورترین نوازنده تار در آن زمان تبدیل شده بود. در میانههای سال ۱۳۰۵، به درخواست کمپانی “هایز ماسترز ویس”، قطعاتی را با خوانندگی اقبال آذر ضبط کرد. همچنین در سال ۱۳۰۸، هنرستان موسیقی خود به نام “شهنازی” را بنیان گذاشت. او در برنامههای رادیو هم با ادیب خوانساری همکاری و نوازندگی میکرد.
خدمات علی اکبر شهنازی به نظام دستگاهی موسیقی ایران
علی اکبر شهنازی در طول زندگی هنری خود، همواره از شیوه سنتی موسیقی ایرانی محافظت کرد و آن را زنده نگه داشت. به گونهای که در هفتاد سال فعالیت هنری او، هیچ تغییر یا جابجایی در بخشهای مختلف ردیفهای موسیقی یا تزئینات اضافی در نواختن او دیده نشد. او در حفظ و ثبت ردیفهای موسیقی و همچنین استانداردسازی ساز تار، خدمات ارزشمندی ارائه کرد. شهنازی با توجه به شرایط زمان خود و نوگرایی دوران پهلوی، از روشهای غربی نیز برای بهبود کیفیت صدای تار استفاده کرد. از جمله این روشها میتوان به حرکتهای لغزشی متنوع، پرشهای پیاپی از پایین به بالای دسته ساز و برعکس، پرشهای با فاصلههای کوتاه، قطعات سریع و طولانی، تکرارهای پشت سر هم، تغییرهای شدت صدا، انواع حالتهای انگشتگذاری و استفاده مناسب از تمام سیمهای تار اشاره کرد.