اپرا یک گونه هنری است که ریشه در فرهنگ غرب دارد و در آن موسیقی و نمایش با هم تلفیق میشوند. در این نوشته از وبلاگ ندابلاگ، میخواهیم به این موضوع بپردازیم که موسیقی اپرا چگونه در ایران پدید آمد و رشد پیدا کرد.
تاریخچه اپرا در ایران
نخستین نشانههای هنر اپرا در ایران به روزگار ناصرالدین شاه قاجار بازمیگردد. او در سفرهایی که به کشورهای اروپایی داشت، با اپرا آشنا شد و به آن علاقه پیدا کرد. به همین دلیل تصمیم گرفت مانند سالنهای اپرایی که در اتریش و آلمان دیده بود، در نزدیکی کاخ گلستان نیز یک اپراخانه بسازد. اما این طرح هرگز اجرا نشد؛ زیرا بیشتر مردم و جامعه که سنتی بودند، ساخت چنین مکانی را برخلاف دین میدانستند. درنتیجه به جای اپراخانه، در آن محل تکیهای ساختند و مراسم تعزیه و روضهخوانی در آن برگزار میکردند. بعدها در دوره رضاخان، این تکیه نیز بسته شد.
دومین مرحله ورود اپرا به ایران، در زمان پهلوی دوم رخ داد. در آن سالها با ساخت تالار وحدت، مراکز مختلف موسیقی غربی مانند اپراخانه تهران، ارکستر سمفونیک تهران، گروه کر تهران و باله ملی ایران شروع به کار کردند. همچنین هنرستان موسیقی تأسیس شد تا هنرمندان مورد نیاز این مراکز را آموزش دهد. بسیاری از خوانندگان و نوازندگان برای آموختن موسیقی غربی به کشورهای دیگر سفر کردند؛ افرادی مانند خانمها تاجبخش، فرح عافیتپور، روحانگیز یشمی، نسرین آذر، شاکه ماکاریان، پری ثمر، افسانه خدابندهلو، هیلا قرهخانیان، سودابه صفاییه، خانم فتورهچی، پری زنگنه، منیر وکیلی و آقایان حسین سرشار، احمد پارسی، آصفچی، روبین آقابگیانس، آلک برکنیان، ساکو قوکاسیان، رشید وطندوست، اسفندیار قرهباغی و دنیل گوژوین.
اولین مولفان اپرا
علینقی وزیری چندین اپرا با اندازههای کوچک خلق کرد. احمد پژمان نیز اثری به نام «اپرای جشن دهقان» را بر پایه داستانهای محلی و فولکلور ایران آفرید. حسین دهلوی آهنگساز اپرای مشهور «مانا و مانی» است. همچنین لوریس چکناواریان اپرای شناختهشده «رستم و سهراب» را ساخته است.
اولین خوانندگان اپرا در ایران
در میان پیشگامان هنر نمایش و موسیقی ایران، نامهای درخشانی به چشم میخورند که هر یک گامی بلند در راه گسترش این هنرها برداشتهاند. از جمله این چهرههای ماندگار میتوان به فاخره صبا، اولین باغچهبان، منیر وکیلی، سودابه تاجبخش و آقای حسین سرشار اشاره کرد. همچنین احمد پارسی نیز از جمله کسانی است که در این عرصه نقش آفرینی کردهاست. این هنرمندان با تلاش و عشق خود، بنیانهای هنرهای نمایشی و آوازی را در کشورمان استوار کردند و راه را برای نسلهای پس از خود گشودند.