تار یحیی، ارزشمندترین و شناختهشدهترین تار در سراسر جهان است که کار ساخت آن توسط هوهانس آبکاریان، یک استاد سازندهی ایرانیارمنی، انجام شده است. در این نوشته از وبلاگ ندابلاگ، قصد داریم شما را با مشخصات و داستان پشت این ساز آشنا کنیم.
هوهانس آبکاریان؛ سازنده تار یحیی
هوهانس آبکاریان که به نام یحیی تارساز شناخته میشود، پسر خاچیک نجارباشی بود. او در سال ۱۸۷۵ در جلفای اصفهان، در محلهای قدیمی به نام سنگتراشها و در کوچه گازاندران به دنیا آمد. پدر و عموی او در ساختن ساز مهارت داشتند. یحیی ساخت ساز را نزد پدرش آموخت و حتی در ساختن تار به او کمک میکرد. او در آغاز کار، از مدل و اندازههای تار استاد فرجالله پیروی میکرد.
ویژگیهای تار یحیی
یحیی کسی بود که برای اولین بار تارهایی ساخت که کیفیت همه آنها یکسان و عالی بود. تفاوت بین سازهای او آن قدر کم بود که تقریباً میشد گفت هیچ فرقی با هم ندارند. جالب اینجاست که چنین کیفیت ثابت و بالایی بیشتر شبیه به محصولات یک کارخانه مدرن است؛ در حالی که او در یک کارگاه کوچک و ساده کار میکرد.
یکی از روشهای مخصوص یحیی در ساختن تار، نحوه آمادهکردن چوب درخت توت بود. میگویند او تنههای توت را در کنار رودخانه زایندهرود میبست تا آب رودخانه به تدریج، شیره و مواد زائد داخل چوب را خارج کند. بعد از یک سال، این چوبها را به یک نانوایی میبرد و برای یک سال دیگر در کنار تنور نانوایی قرار میداد تا کاملاً خشک شوند. سپس چوبها یک سال دیگر را در دمای عادی کارگاه میماندند و پس از آن، آماده میشدند تا توسط استاد، به شکل تار دربیایند.
همچنین، وقتی یحیی برای اولین بار خرک را روی تار نصب میکرد و صدای آن را میشنید، اگر از صدا راضی بود، دیگر آن خرک را عوض نمیکرد.
روش ساخت کاسه تار، نحوه وصل کردن دسته به کاسه، پرداخت دسته، اندازههای دقیق کاسه و دسته نسبت به هم، تناسب بین کاسه بزرگ و کوچک، فضای داخلی کاسهها، تراش داخل کاسه و تعادل حجم داخلی کاسه بزرگ و کوچک، از دیگر ویژگیهای منحصر به فرد تارهای یحیی بودند.
تشخیص تار یحیی
یحیی که سازنده تار بود، برای اینکه دیگران نتوانند از کارش سوءاستفاده کنند و سازهایش را کپی کنند، در ابتدا یک مهر کوچک و بیضیشکل درست کرد. روی این مهر، نام «یحیی» را حک کرد و آن را داخل کاسه بزرگ تار قرار داد. اما پس از مدتی، سازندگان دیگر از همین مهر هم تقلید کردند و تشخیص تار اصل یحیی از تارهای تقلبی سخت شد.
به همین دلیل، یحیی این بار یک مهر دایرهای شکل ساخت و نام «یحیی» را به همراه تاریخ ۱۳۲۵، با فشار زیاد روی قسمت پایین دسته تار حک کرد. اما باز هم از این مهر جدید هم کپی برداری شد.
در مرحله بعد، او یک مهر بیضی شکل کوچک دیگر تهیه کرد و آن را روی کاغذ زد. سپس تاریخ و محل ساخت تار را روی آن نوشت و کاغذ را زیر سیمگیر تار چسباند. علاوه بر این، یک مهر مخفی دیگر هم روی کاغذ دیگری زد و آن را زیر استخوان سرپنجه تار قرار داد. مهر زیر استخوان سرپنجه، مهمترین مهر او محسوب میشود؛ اگر این مهر روی تار باشد، مطمئناً آن تار ساختهی دست یحیی است.