این ضرب‌المثل در مورد کسی به کار می‌رود که به خواب غفلت و بی‌خبری فرو رفته است. وقتی کسی از وضعیت اطرافش بی‌خبر باشد و متوجه خطرات یا واقعیت‌ها نشود، می‌گویند او “خفته” است.
حالا اگر این فرد خودش نخواهد که بیدار شود و هوشیاری پیدا کند، دیگران هم نمی‌توانند به زور او را از خواب غفلت بیدار کنند. این مثل تأکید می‌کند که تا زمانی که خود شخص اراده و تمایل به بیداری و تغییر نداشته باشد، هیچ کس دیگری نمی‌تواند در او تحول ایجاد کند.
در واقع این جمله به ما یادآوری می‌کند که تغییر واقعی باید از درون خود فرد آغاز شود و اگر کسی واقعاً نخواهد شرایطش را بهتر کند، کمک دیگران هم به او نتیجه‌ای نخواهد داشت.
در این نوشته می‌خواهیم معنی و مفهوم واقعی این ضرب‌المثل کهن ایرانی را بررسی کنیم. با ما در ندابلاگ همراه باشید.
معنی ضرب المثل خفته خفته را کی کند بیدار
کسی که خودش در خواب غفلت است، چطور می‌تواند دیگری را از این خواب بیدار کند؟ این جمله به شکل پرسش بیان شده، اما در واقع معنای انکاری دارد؛ یعنی فردی که خودش غافل است، هرگز نمی‌تواند دیگری را هوشیار کند.
اگر این مصرع را بر اساس شعر سنایی تفسیر کنیم، همان مفهوم قبلی را می‌رساند: وقتی شخصی خودش آگاه نیست، نمی‌تواند دیگران را آگاه سازد:
> عالمت غافلست و تو غافل
> خفته را خفته کی کند بیدار
> سنایی
اما اگر این مصرع را از نگاه سعدی معنا کنیم، برداشتی متفاوت خواهد داشت:
> باطل است آنچه مدّعی گوید
> خفته را خفته کی کند بیدار
>
> مرد باید که گیرد اندر گوش
> ور نوشته است پند بر دیوار
> و …
> سعدی
به بیان دیگر، از دیدگاه سعدی، ادعای اینکه “فرد غافل نمی‌تواند دیگری را بیدار کند” نادرست است. هر انسانی باید با گوش جان بشنود ــ حتی اگر پندی روی دیوار نوشته شده باشد، می‌تواند برایش بیدارکننده باشد و او را از خواب غفلت بیرون آورد.
پس به باور سعدی، این فکر که فرد غافل قادر نیست دیگری را بیدار کند، اشتباه است. بسیار پیش می‌آید که کسی خودش عمل کننده نیست، اما سخنی بر زبان می‌آورد که سبب هدایت دیگران می‌شود و آنها را از خواب غفلت بیدار می‌کند، حتی اگر خودش در آن خواب باشد.
پیشنهادی: معنی ضرب‌المثل “کسی که خودش را به خواب زده”
اختصاصی–ندابلاگ