این ضرب‌المثل موقعی به کار می‌رود که می‌خواهیم بگوییم چیزی در جای درست و مناسب خودش قرار گرفته است. در گذشته، دیوارهای خانه‌ها را با خشت و گل درست می‌کردند و بین خشت‌ها را با کاهگل پر می‌کردند تا استحکام بیشتری پیدا کند. به این مواد که برای محکم‌کاری بین آجرها می‌ریزند، “لای جرز” می‌گویند.
پس وقتی می‌گوییم “فلان چیز برای لای جرز خوبه”، در واقع داریم با طنز می‌گوییم که آن چیز به درد هیچ کار درست و حسابی نمی‌خورد و فقط می‌شود آن را در جایی گذاشت که دیده نشود و فقط یک فاصله را پر کند؛ دقیقاً مثل material بی‌ارزشی که فقط برای پر کردن فضای خالی بین آجرها به کار می‌رود.
در این نوشته می‌خواهیم ببینیم این ضرب‌المثل کهن ایرانی چه معنایی دارد و چه مفهومی را می‌رساند. همراه ندابلاگ بمانید تا با هم آن را بررسی کنیم.
معنی برای لای جرز خوبه
1- یعنی می‌گویند فقط به درد این می‌خورد که لای درز دیوار گذاشته شود و در واقع هیچ فایده‌ای ندارد.
2- گاهی این ضرب‌المثل برای بیان بی‌مصرف بودن یا ناتوانی افراد به کار می‌رود.
3- در کل، از این اصطلاح برای چیزهایی استفاده می‌شود که سودی ندارند، به کار نمی‌آیند و بی‌فایده هستند.
ریشه این مَثُل
در گذشته‌ها، مردم برای خودشان خانه و سرپناه می‌ساختند. آن زمان از چیزهای طبیعی مثل گل، خشت، سنگ و چوب استفاده می‌کردند تا خانه‌هایشان محکم و امن باشد. به همین خاطر، دیوارهای خانه را خیلی کلفت درست می‌کردند که به آن “جرز” می‌گفتند.
جرز در واقع پایه و ستون اصلی ساختمان بود و در طول دیوار، به فاصله‌های مشخصی ساخته می‌شد تا وزن سقف و قسمت‌های دیگر را تحمل کند. به همین دلیل، جرز یکی از بخش‌های بسیار مهم در ساختمان‌سازی قدیم بود.
این روش ساختن، تاریخ خیلی قدیمی دارد. باستان‌شناسان در بعضی از ساختمان‌های تاریخی ایران، مثل قلعه بلقیس در اسفراین و قلعه بهستان در زنجان، استخوان و اسکلت انسان را درون دیوارها پیدا کرده‌اند. به گفته آن‌ها، این استخوان‌ها ممکن است مربوط به کارگران یا بردگانی باشد که به عنوان تنبیه، درون دیوارها زنده به گور می‌شدند. بعضی از محققان هم فکر می‌کنند که مردم آن زمان، مردگان خودشان را درون دیوار خانه دفن می‌کردند. به نظر کارشناسان، این رسم در دوره‌های مادها و هخامنشیان بیشتر رواج داشته.
فرهنگ و رسوم مردم ایران در هر منطقه متفاوت بود، اما در بسیاری از خانواده‌ها، همبستگی و اتحاد بین اعضا خیلی اهمیت داشت. پسران خانواده معمولاً نقش ستون و تکیه‌گاه خانه را داشتند و همه روی حمایت آن‌ها حساب می‌کردند.
اگر پسری در خانواده، رفتار خوبی نداشت و هیچ مهارتی یاد نگرفته بود، در موردش می‌گفتند: “به درد لای جرز هم نمی‌خوره”. یعنی حتی برای گذاشتن در لای دیوار هم به کار نمی‌آید! کم‌کم این اصطلاح برای هر آدم بی‌فایده، تنبل یا کسی که نمی‌توانست کاری انجام بده، به کار رفت. حتی برای وسایل بی‌استفاده هم از این عبارت استفاده می‌کردند. این ضرب‌المثل هنوز هم بین مردم رایج است.
(برگرفته از کتاب “ریشه این مَثُل”؛ چاپ شده در هفته‌نامه پیام ساختمان شماره ۲۵۲)