همانطور که می‌دانید، ضرب‌المثل‌ها در فرهنگ ما جایگاه ویژه‌ای دارند و هر کدام درسی برای زندگی به ما می‌دهند. یکی از این مثل‌های پرمعنی، این جمله است: «دستی را که حاکم ببرد، خون ندارد.» یا به عبارت دیگر «دیه ندارد.»
**معنای این ضرب‌المثل چیست؟**
این مثل در واقع به این موضوع اشاره می‌کند که وقتی شخص قدرتمندی مانند یک حاکم یا فرمانروا، تصمیم به انجام کاری می‌گیرد یا دستور مجازات کسی را صادر می‌کند، کسی حق اعتراض ندارد و کسی نمی‌تواند از او بازخواست کند. در گذشته، اگر کسی به شخصی آسیب می‌رساند، باید “دیه” یا خون‌بهای آن را می‌پرداخت. اما اگر این کار توسط خود حاکم انجام می‌شد، هیچ‌کس جرات نداشت از او دیه طلب کند. در نتیجه، کاری که حاکم انجام می‌دهد، گویی هیچ پیگرد قانونی ندارد.
**مثالی برای درک بهتر:**
فرض کنید در یک شرکت، رئیس بخش، کارمند تازه‌واری را به دلیل یک اشتباه کوچک، به سرعت و بدون بررسی اخراج کند. در این شرایط، حتی اگر این تصمیم ناعادلانه به نظر برسد، هیچ‌کس در آن شرکت نمی‌تواند به آسانی از رئیس انتقاد کند یا او را مجبور به بازگرداندن کارمند کند. قدرت در دست رئیس است و تصمیم او در آن لحظه قطعی به نظر می‌رسد. اینجا می‌گویند: «دستی را که حاکم ببرد، خون ندارد»؛ یعنی تصمیم فرد صاحب‌قدرت، بدون پاسخ می‌ماند.
در زندگی روزمره نیز این مثل را می‌بینیم. وقتی پدر یا مادر خانواده برای تربیت فرزندش محدودیتی ایجاد می‌کند، این تصمیم نهایی است و کسی نمی‌تواند آن را به چالش بکشد. البته این به معنای تایید بی‌عدالتی نیست، بلکه توصیف یک واقعیت اجتماعی است که قدرت، گاهی خودش قانون می‌شود.
در این قسمت می‌خواهیم معنی و مفهوم این ضرب‌المثل فارسی را به زبانی ساده برای شما توضیح دهیم. با ما همراه باشید.
معنی دستی را که حاکم ببره خون نداره یا دیه نداره چیست؟
اگر حاکم دست فردی را قطع کند، به این دلیل است که آن شخص مرتکب خطایی شده و باید مجازات شود. اما اگر فرد دیگری بدون اجازه حاکم چنین کاری انجام دهد، خودش گناهکار بوده و مستحق مجازات خواهد بود.
قطع کردن دست توسط حاکم، به عنوان مجازات شخص گناهکار انجام می‌شود. برای درک بهتر به این مثال‌ها توجه کنید:
◊ اگر کسی دزدی کند و اموال مردم را به ناحق تصاحب کند، حاکم چهار انگشت او را قطع می‌کند.
◊ اگر کسی با ایجاد ترس و وحشت در جامعه، امنیت مردم را برهم بزند، مجازات او اعدام است و حاکم او را اعدام می‌کند، بدون اینکه دیه‌ای به او تعلق بگیرد.
همانطور که گفته شد، این ضرب‌المثل در مواقعی به کار می‌رود که حاکم یا قاضی، حکم مجازات یک مجرم را صادر کرده و می‌خواهد او را به سزای عملش برساند. در این صورت، با اجرای حکم توسط حاکم، هیچ دیه‌ای از سوی او پرداخت نمی‌شود.
توجه: اگر قاضی در تشخیص حکم اشتباه کند، مثلاً به صورت عمدی یا سهوی حکم قصاص برای فرد بی‌گناهی صادر کند، در این صورت خود قاضی باید دیه پرداخت کند!
این ضرب‌المثل معمولاً زمانی گفته می‌شود که کسی به خاطر گناهی که مرتکب شده، مجازات می‌شود.
پیشنهادی: ضرب‌المثل با دست
اختصاصی-ندابلاگ