حتماً تا به حال این ضرب‌المثل قدیمی را شنیده‌اید که می‌گویند: “خواب زن چپه”. این عبارت در نگاه اول ممکن است کمی عجیب به نظر برسد، اما در واقع معنی عمیق و قابل تأملی دارد.
در گذشته، مردم باور داشتند که اگر زنی در هنگام خوابیدن به پهلوی چپش بخوابد، ممکن است خواب‌های پریشان و آشفته ببیند یا حتی بر اثر کابوس، ناگهان از خواب بپرد. به همین دلیل، این نوع خوابیدن را نشانه‌ای از یک استراحت ناآرام و بی‌قراری می‌دانستند.
اما کاربرد اصلی این ضرب‌المثل در زندگی روزمره، مربوط به زمانی است که کسی در انجام کارهایش بی‌دقتی می‌کند یا برنامه‌ریزی درستی ندارد. وقتی می‌گوییم فلانی “خواب زن چپه” کرده، منظور این است که او بدون فکر و تدبیر عمل کرده، در نتیجه کارش با مشکل مواجه شده یا نتیجه‌ی مطلوبی نداشته است.
در واقع این ضرب‌المثل به ما یادآوری می‌کند که برای موفقیت در کارها، باید با آرامش، تمرکز و برنامه‌ریزی دقیق پیش برویم؛ درست برعکس کسی که عجولانه و نامنظم عمل می‌کند و در نهایت به نتیجه‌ی خوبی نمی‌رسد.
در این نوشته، می‌خواهیم معنی، پیشینه و مفهوم اصیل این ضرب‌المثل کهن ایرانی را بررسی کنیم. در ادامه با ما همراه باشید.
معنی خواب زن چپه چیست؟
در ابتدا باید بگوییم که این عبارت کاملاً نادرست است و در ادامه دلیل آن را توضیح خواهیم داد.
اما منظور از همین عبارت اشتباه این است:
۱- وقتی یک خانم خواب خود را برای دیگران تعریف می‌کند، بعضی افراد این جملهٔ غلط را به کار می‌برند. یعنی اگر خواب خوبی دیده باشی، می‌گویند تعبیرش بد است یا اصلاً آن اتفاق نمی‌افتد. و اگر خواب بدی دیده باشی، می‌گویند نگران نباش! خواب تو “چپ” است و برعکس می‌شود.
خواب زن یا خواب ظن
خب، این توضیحی ساده و معمولی بود. اما باید بدانید که اگر کسی امروز از این اصطلاح استفاده کند، ممکن است دیگران فکر کنند که او اطلاعات درستی ندارد! این بیشتر یک باور نادرست است تا یک حقیقت. در غیر این صورت، باید بگوییم خواب زن چپ است و خواب مرد راست!
ریشه اصلی این ضرب‌المثل در واقع این بوده: «خواب ظن چپ است».
«ظن» یک کلمه عربی به معنای گمان و چیزی است که قطعی و یقینی نیست. در زبان فارسی، بعضی از حروف الفبا را هم‌آوا می�نامیم؛ یعنی آن‌ها را به یک شکل تلفظ می‌کنیم. مثلاً:
– س، ص و ث
– ذ، ز، ض و ظ
– ت و ط
و موارد دیگر.
اما در زبان عربی، برای هر کدام از این حروف، تلفظ جداگانه و خاصی وجود دارد و هر حرف از جای مخصوص خود در دهان ادا می‌شود. برای مثال، حرف «ذ» را با نوک زبان می‌گویند و حرف «ظ» را نیز تقریباً نزدیک به نوک زبان اما با شدت و حجم بیشتری تلفظ می‌کنند. وقتی عرب‌زبانان صحبت می‌کنند، با توجه به طرز تلفظ هر حرف، معنای دقیق کلمه را متوجه می‌شوند. مثلاً اگر یک عرب کلمه «اجل» را به کار ببرد، با توجه به تلفظش می‌فهمند که منظور مرگ یا مهلت است.
اما اگر بگوید «عجل»، حرف «ع» را از گلو بیرون می‌آورد و شنونده می‌فهمد که منظور عجله و سریع بودن است.
ما فارسی‌زبانان اما همه این حروف را به یک شکل تلفظ می‌کنیم!
همه این‌ها را گفتم تا به این نکته برسیم: شکل درست این ضرب‌المثل با کلمه «ظن» بوده، نه «زن». به احتمال زیاد، فارسی‌زبانان قدیم که این اصطلاح را به کار می‌بردند، منظورشان همان «ظن» بوده، اما چون تفاوتی در تلفظ «ظ» و «ز» قائل نمی‌شدند، به مرور زمان کلمه «زن» جای «ظن» را گرفته است. (البته این یک احتمال است)
خواب ظن چیست؟
با توجه به معنای “ظن” که در اینجا به خواب‌های ناشی از گمان و خیال اشاره دارد، می‌توان گفت گاهی پیش می‌آید که فرد در طول روز بسیار مشغول باشد یا تحت تأثیر رویدادهای مختلف قرار گیرد و با ذهنی آشفته و درگیر بخوابد. در چنین حالتی، ممکن است خواب‌های پریشان یا ناخوشایندی ببیند که مثلاً برای خودش یا نزدیکانش اتفاق ناگواری را نشان می‌دهد.
در این شرایط (چه برای مردان و چه برای زنان) درست است که گفته می‌شود: خواب ظن را باور نکن؛ یعنی خوابت را زیاد جدی نگیری. چون ذهنت در طول روز با این افکار درگیر بوده، چنین رویایی دیده‌ای.
پیشنهاد: بیشتر با ضرب‌المثل‌ها آشنا شوید.
اختصاصی–ندابلاگ