این ضرب‌المثل قدیمی می‌گوید: تربیت کردن فرد ناشایست و بی‌لیاقت، کاری بیهوده و بی‌فایده است؛ درست مثل اینکه کسی بخواهد گردو را روی گنبدی بلند بریزد.
گردو وقتی از بالا به روی گنبد می‌افتد، به دلیل سطح صاف و گرد گنبد، نمی‌ماند و به سرعت از روی آن سرازیر شده و به پایین می‌غلتد. هیچ‌کس نمی‌تواند آن را روی گنبد نگه دارد.
به همین شکل، وقتی شما وقت و انرژی خود را برای آموزش و تربیت کسی صرف می‌کنید که استعداد، علاقه یا شایستگی لازم را ندارد، تلاش‌هایتان نتیجه‌ای نخواهد داشت. دانش و پندها در وجود چنین فردی نمی‌ماند و تأثیری بر او نمی‌گذارد، درست مانند گردویی که روی گنبد جای نمی‌گیرد.
این مثل به ما یادآوری می‌کند که منابع باارزش خود مانند زمان و دانش را باید برای کسانی هزینه کنیم که آمادگی و ظرفیت پذیرش آن را دارند.
در این بخش، به بررسی معنی و مفهوم این ضرب‌المثل ایرانی می‌پردازیم. امیدواریم مطالب برایتان مفید و جذاب باشد.
معنی تربیت نا اهل را چون گردکان بر گنبد است
۱- معنی گردکان: یعنی گردو
معنی مَثل: یعنی تربیت کردن کسی که به خاطر رفتارهای نادرست، سرشتش پلید شده، کاری بی‌فایده است؛ درست مثل این است که بخواهی یک گردو را روی گنبد قرار دهی! همانطور که گردو روی گنبد نمی‌ماند و نگه داشتن آن سودی ندارد، تربیت آدم نالایق و بدسرشت هم بی‌نتیجه است. (مگر اینکه خداوند لطف کند و او را به راه درست هدایت نماید!)
شاید این جمله را شنیده باشید: ذات بد، خوب نمی‌شود چون اساسش نادرست است!
پیشنهاد: ضرب‌المثل «ذات بد نیکو نگردد»
۲- این ضرب‌المثل در حقیقت بخشی از یک شعر از سعدی بزرگ است:
پرتو نیکان نگیرد هر که بنیادش بد است
تربیت نا اهل را چون گردکان بر گنبد است
۳- معمولاً این ضرب‌المثل را برای کسی به کار می‌برند که در برابر پند و سخن درست دیگران مقاومت می‌کند و آن را نمی‌پذیرد، بلکه لجاجت و دشمنی می‌ورزد. چنین افرادی مصداق کسانی هستند که حتی قرآن نیز آن‌ها را نابینا، ناشنوا و گنگ توصیف می‌کند.
در طول تاریخ، نمونه‌های زیادی از این گونه افراد وجود داشته است. تا جایی که خداوند به پیامبرش که برای هدایت آن‌ها خود را به زحمت می‌انداخت، فرمود: وظیفهٔ تو فقط هشدار دادن به این افراد است. خودت را آزار نده! اینان به خاطر اینکه بارها آیات و نشانه‌های خدا را رد کرده‌اند، حرف حق تو را هم نخواهند پذیرفت!
(مانند آیات ۱۰۸ سوره یونس، ۲۰ سوره آل عمران، ۸۲ سوره نحل و…)
نکته تربیتی
این شعر به این معنی نیست که به محض دیدن رفتار نادرست کسی، دست از تربیت او برداریم و بگوییم حتماً سرشتش هم پلید است! اولاً نمی‌توان از روی ظاهر کسی، درونش را قضاوت کرد.
دوماً، تربیت فقط با حرف زدن و دستور دادن نیست! اگر کسی خودش الگوی خوبی باشد و کارهای شایسته انجام دهد، دیگران از رفتارش بیشتر از حرف‌هایش تأثیر می‌گیرند. چنین فردی اگر با زبان هم کسی را پند دهد، حتی اگر در ظاهر نپذیرد، به تدریج تغییراتی در درونش ایجاد خواهد شد.
بیشتر بخوانید: ضرب‌المثل با گردو
اختصاصی-ندابلاگ