همه ما این ضرب المثل را شنیده‌ایم که می‌گویند: “پیش از چوب غش و ریسه می‌رود.” اما شاید معنی دقیق آن را ندانیم.
این مثل در واقع به افرادی اشاره دارد که پیش از رسیدن مشکل یا تنبیه، خودشان را به ضعف و ناتوانی می‌زنند. یعنی قبل از اینکه اتفاق ناخوشایندی بیفتد، طوری رفتار می‌کنند که انگار از پا درآمده‌اند.
مثلاً کودکی را در نظر بگیرید که پیش از اینکه پدر یا مادرش او را تنبیه کنند، شروع به گریه و زاری می‌کند و خودش را به زمین می‌کوبد. این کودک با این کارش می‌خواهد دل دیگران را نرم کند و از مجازات در امان بماند.
این مثل به ما یادآوری می‌کند که بعضی افراد برای فرار از مسئولیت یا نتیجه‌ی کار اشتباهشان، خود را به بیماری و ناتوانی می‌زنند تا مورد ترحم قرار بگیرند و از پیامدهای عملشان شانه خالی کنند.
با هم به بررسی معنا، ریشه و مفهوم اصلی این ضرب‌المثل کهن ایرانی می‌پردازیم. در ادامه با ندابلاگ همراه باشید.
معنی پیش از چوب غش و ریسه می رود چیست؟
۱- به کسی گفته می‌شود که پیش از آنکه تنبیه شود، شروع به ناله و شکایت می‌کند.
۲- ضعف کردن و از حال رفتن به خاطر گریه‌های طولانی و شدید را ریسه رفتن می‌گویند.
۳- یعنی قبل از اینکه به خاطر کار اشتباهش مجازات شود، آنقدر گریه و زاری می‌کند که گویی اتفاقی افتاده! گاهی می‌توان همین ترس و نگرانی پیش از مجازات را نشانه‌ای برای شناخت فرد خطاکار دانست.
داستان ضرب المثل
روایت شده که دو نفر بر سر موضوعی با هم اختلاف پیدا کردند و این مشاجره آنقدر شدت گرفت که به درگیری و زد و خورد کشید. در این میان، یکی از آن دو که قوی‌تر بود، مشت محکمی به صورت دیگری زد و باعث شد صورتش زخمی شود.
مردم محل که شاهد ماجرا بودند، هر دو را نزد قاضی بردند. مرد زورمند به محض اینکه خود را در دادگاه دید، بی‌آنکه قاضی از او سؤالی بپرسد، شروع کرد به ناله و فریاد و شکایت. با صدای بلند گفت: “به حال من بیچاره رحم کنید! من آبرو دارم، خانواده دارم. اصلاً حال خوشی هم ندارم: سرم درد می‌کند، پاهایم مشکل واریس دارد و نمی‌توانم زیاد بایستم…” و از این قبیل بهانه‌های دروغین و ناله‌های بی‌جا.
قاضی با صدای بلند او را ساکت کرد و گفت: “هنوز چیزی از تو نپرسیده‌ایم تا بفهمیم مقصر اصلی کیست. هنوز متهمی مشخص نشده تا مجازات شود. اما تو با این ناله‌ها و شیون‌های بی‌موقع، قبل از آنکه حتی بخواهیم تصمیمی بگیریم، نشان دادی که هم گناهکاری و هم سزاوار مجازات هستی!”
به همین دلیل در چنین موقعیت‌هایی، این ضرب‌المثل برای افرادی به کار می‌رود که می‌خواهند از پیامد کارهای اشتباه خود فرار کنند یا تقصیر را به گردن نیندازند.
پیشنهادی: معنی ضرب‌المثل “اشکش دم مشکش است”