این ضرب‌المثل برای زمانی به کار می‌رود که شخصی به هیچ وجه حاضر به شنیدن حرف حق یا نصیحت نباشد و مانند کسی باشد که پند و اندرز بر او تأثیری ندارد.
در این مثل، “یاسین” اشاره به سوره‌ای از قرآن کریم دارد که دارای احترام و ارزش بسیار است و معمولاً برای تبرک و استجابت دعا خوانده می‌شود. اما وقتی این سوره برای “خر” خوانده شود، او نه از معنای آن باخبر می‌شود و نه تحت تأثیر آن قرار می‌گیرد؛ زیرا اساساً توان درک آن را ندارد.
پس وقتی در مورد کسی می‌گویند “به گوش خر یاسین می‌خوانند”، منظور این است که فرد آنقدر سرسخت، لجباز یا بی‌توجه است که حرف منطقی و درست، کوچک‌ترین اثری روی او نمی‌گذارد، درست مانند اینکه برای موجودی که قدرت فهم ندارد، متن مقدسی را بخوانی.
در این نوشته می‌خواهیم به درک مفهوم اصلی و معنای این ضرب‌المثل کهن ایرانی بپردازیم. با ما در ندابلاگ همراه باشید.
معنی به گوش خر یاسین خواندن یعنی چه؟
1- این کنایه وقتی به کار می‌رود که شما حرف‌های پرمعنی و راهگشا به کسی می‌زنید، اما او نه تنها متوجه نمی‌شود، بلکه مانند حیوانی است که هرچه در گوشش زمزمه کنی، هیچ واکنشی نشان نمی‌دهد و چیزی نمی‌فهمد.
2- سوره یاسین از سوره‌های بسیار پرمعنا و زیبای قرآن است. این ضرب‌المثل می‌گوید: وقتی فردی که دل سیاه و سرکش دارد را پند می‌دهی، مانند این است که سوره یاسین را برای گوش یک خر بخوانی. چرا که حیوان قدرت درک و فهم این معانی را ندارد. انسانی هم که از عقل خود استفاده نمی‌کند، در حقیقت مانند همان حیوان است.
3- از این ضرب‌المثل برای کسانی استفاده می‌شود که حاضر به پذیرش حقیقت نیستند.
4- در قرآن کریم، کافران به چهارپایان تشبیه شده‌اند. زیرا وقتی پیامبران، آیات خدا را برای آنها می‌خواندند تا از گناه دست بردارند و ایمان بیاورند، آنها یا گوش‌های خود را می‌گرفتند تا نشنوند، یا اگر می‌شنیدند، هیچ درکی از آن نداشتند. به دلیل گناهان بسیار، دل‌هایشان سخت شده بود و سخن حق در آنها اثری نداشت. حتی آیات الهی را مسخره می‌کردند. در ادامه به برخی آیات که حال و روز این کافران و دشمنان حق را نشان می‌دهد، توجه کنید:
◊ وَ مَثَلُ الَّذِينَ كَفَرُوا كَمَثَلِ الَّذِي يَنْعِقُ بِما لا يَسْمَعُ إِلاَّ دُعاءً وَ نِداءً صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لا يَعْقِلُونَ (آیه 171 بقره)
و مثل کافران (در شنیدن سخن انبیاء و درک نکردن معنای آن) چون حیوانی است که آوازش کنند و او از آن آواز (معنایی درک نکرده و) جز صدایی نشنود، کفّار هم (از شنیدن و دیدن حق) کر و گنگ و کورند، زیرا تعقل نمی‌کنند.
◊ مسخره کردن مومنان:
زُيِّنَ لِلَّذِينَ كَفَرُوا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا وَيَسْخَرُونَ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا ۘ وَالَّذِينَ اتَّقَوْا فَوْقَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَاللَّهُ يَرْزُقُ مَنْ يَشَاءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ ﴿ بقره ٢١٢﴾
زندگی [زودگذرِ] دنیا برای کافران آراسته شده، و [به این سبب] مؤمنان را مسخره می کنند، در حالی که پرهیزگاران در روز قیامت [از هر جهت] برتر از آنان هستند، و خدا هر که را بخواهد، بی حساب روزی می دهد.
◊ وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِيرًا مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ ۖ لَهُمْ قُلُوبٌ لَا يَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لَا يُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لَا يَسْمَعُونَ بِهَا ۚ أُولَٰئِكَ كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ ۚ أُولَٰئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ (179 اعراف)
و حقّا كه ما بسیارى از جن و انس را (گویى) براى دوزخ آفریده‌ایم، زیرا كه دل‌ها دارند ولى (حقایق را) بدان نمى‌فهمند، و چشم‌ها دارند ولى بدان (به عبرت) نمى‌نگرند و گوش‌ها دارند ولى بدان (معارف حقّه را) نمى‌شنوند؛ آنها مانند چهارپایانند بلكه گمراه‌ترند (زیرا با داشتن استعداد رشد و تكامل، به راه باطل مى‌روند) و آنها همان غافلانند.»