در این نوشته می‌خواهیم به زبان ساده بگوییم که شماره‌دوزی چیست و چه روش‌هایی برای دوختن آن وجود دارد. هدف این است که شما یک دید کلی نسبت به این هنر دستی پیدا کنید.
شماره‌دوزی یک روش دوخت با نخ است که بر اساس شمارش انجام می‌شود. در این روش، معمولاً از دوخت ضربدری (X) استفاده می‌شود. این دوخت‌ها مانند خانه‌های شطرنجی یا کاشی‌کاری در کنار هم قرار می‌گیرند تا در نهایت یک طرح کامل به دست آید. با شمردن دقیق نخ‌های پارچه، اندازه و شکل هر بخیه یکدست و منظم می‌شود. به همین دلیل به آن «دوخت شماره‌دوزی» می‌گویند.
این هنر معمولاً روی پارچه‌های مخصوصی انجام می‌شود که به راحتی می‌توان نخ‌های آن را شمرد. این نوع پارچه، آیدا نام دارد و بافت آن شبیه شبکه‌های مربعی است که تار و پود آن به خوبی دیده می‌شود. گاهی هم طرح از قبل روی پارچه چاپ شده است و فرد با دنبال کردن همان طرح، دوخت متقاطع را انجام می‌دهد. البته روی پارچه‌های ساده و بدون طرح هم می‌توان با کمک تور مخصوص شماره‌دوزی، کار دوخت را انجام داد.
نقشه شماره دوزی (قدم اول)
برای انجام شماره‌دوزی، همیشه یک طرح و راهنمای کامل برای آن در دسترس است. این طرح‌ها هم به شکل رایگان و هم پولی در وب‌سایت‌های مختلف پیدا می‌شوند. هر طرح به شما نشان می‌دهد که هر قسمت را کجا بدوزید و از چه رنگ‌هایی استفاده کنید.
در این طرح‌ها، با کمک رنگ‌ها و علامت‌های داخل مربع‌ها (یا فقط با علامت‌ها، اگر طرح سیاه و سفید باشد) مشخص می‌شود که باید از چه رنگی نخ استفاده کنید. هر مربع رنگی در این نقشه، نمایان‌گر یک بخیه متقاطع است.
شروع کار شماره دوزی
برای شروع، اول باید وسط پارچه را پیدا کنید. طبق شکل، پارچه را دو بار تا بزنید تا چهار لا شود. سپس نقطه وسط محل تا خوردگی را با یک سوزن علامت گذاری کنید. بعد، تاهای پارچه را باز کنید و همان نقطه‌ای که با سوزن مشخص کردید را با یک خودکار حرارتی علامت بزنید و سوزن را بردارید. دوخت شماره دوزی را باید از وسط پارچه و بر اساس طرحی که انتخاب کرده‌اید، آغاز کنید. بیشتر طرح‌های شماره دوزی یک مرکز مشخص دارند، اما اگر مرکز آن واضح نبود، به راحتی می‌توانید آن را پیدا کنید.
انواع مختلف دوخت در شماره دوزی
دوخت شماره‌دوزی معمولاً از ردیف‌های سمت چپ آغاز می‌شود. به نقشه‌ی دوخت نگاه کنید تا نقطه‌ی شروع کار را پیدا کنید. کار را از پشت پارچه آغاز کنید؛ سوزن را از یک سوراخ بیرون بیاورید و حدود یک سانتیمتر از نخ را در پشت کار باقی بگذارید. برای این که نخ محکم شود، در طول دوخت، همین قسمت اضافی را با کوک‌های بعدی می‌پوشانید. به این ترتیب، نخ در پشت کار ثابت می‌شود. بهتر است انتهای نخ‌ها را گره نزنید، چون گره زدن باعث می‌شود پشت کار ظاهری ناصاف پیدا کند و برآمدگی نخ در آن ایجاد شود.
– دوخت یک دوم
برای این نوع دوخت، مطابق شکل، یک کوک اریب در میان سوراخ‌های پارچه ایجاد می‌کنیم که به آن دوخت یک دوم گفته می‌شود.
– دوخت کامل
برای دوخت یک بخیه ضربدری کامل، پس از انجام کوک‌های اریب (که به آنها نیم‌ضربدر نیز می‌گویند)، مطابق شکل، سوزن را از نقطه ۱ بیرون می‌آوریم و سپس آن را به نقطه ۲ فرو می‌بریم. به همین ترتیب و با دنبال کردن الگوی نشان داده شده در تصویر، کار دوخت را ادامه می‌دهیم.
برای دوخت یک‌چهارم و سه‌چهارم، ابتدا باید پارچه را به چهار قسمت مساوی تقسیم کنید. برای دوخت یک‌چهارم، تنها یکی از این چهار قسمت را بدوزید. برای دوخت سه‌چهارم، سه قسمت از چهار قسمت را به هم بدوزید. این روش به شما کمک می‌کند تا اندازه‌ها را به درستی رعایت کنید و نتیجه کارتان مرتب و دقیق باشد.
گاهی اوقات طبق الگو، لازم است برای یک قسمت از پارچه از چند رنگ مختلف استفاده کنیم. در چنین مواقعی از دوخت‌های یک‌چهارم و سه‌چهارم مانند شکل نشان‌داده‌شده کمک می‌گیریم.
در ادامه، کار دوختن را تا جایی پیش ببرید که دیگر نخی باقی نمانده یا تمام بخیه‌های طرح شما کامل شود. پشت پارچه، سوزن را از زیر حداقل سه بخیه‌ای که قبلاً زده‌اید رد کنید تا کاملاً محکم شود. سپس نخ اضافی را قیچی کنید، اما مراقب باشید که بیش از اندازه کوتاه نکنید.
لوازم مورد نیاز شماره دوزی
برای انجام راحت‌تر این کار، می‌توانید از وسایل مخصوصی استفاده کنید. برخی از این وسایل عبارتند از: پارچه مناسب، سوزن مخصوص شماره‌دوزی و چهارچوب گلدوزی. در ادامه، هر کدام از این ابزارها را به طور کامل برایتان توضیح خواهیم داد.
پارچه و تور شماره دوزی
اگر می‌خواهید پارچه‌های مناسب برای شماره‌دوزی را بشناسید و بهترین انتخاب را داشته باشید، بهتر است اول با مفهوم «کانت» آشنا شوید. پارچه‌های شماره‌دوزی معمولاً سطحی شطرنجی دارند و از مربع‌های کوچک تشکیل شده‌اند. به تعداد این مربع‌ها در هر ۲٫۵ سانتیمتر از پارچه، «کانت» گفته می‌شود.
این پارچه‌ها در اندازه‌های مختلفی تولید می‌شوند. معمول‌ترین سایزها عبارت‌اند از: ۱۱، ۱۴، ۱۶، ۱۸، ۲۲ و ۲۴. هر چقدر عدد کانت بالاتر باشد، پارچه بافت ریزتر و متراکم‌تری دارد. به عنوان مثال، پارچه با کانت ۱۴ یعنی در هر ۲٫۵ سانتیمتر آن، ۱۴ مربع وجود دارد و هر کدام از این مربع‌ها، معادل یک کوک در شماره‌دوزی است.
پارچه‌های شماره‌دوزی از نظر جنس نیز به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: آهاردار و بدون آهار. برای دوخت تابلوهای تزئینی، معمولاً از نوع آهاردار استفاده می‌شود؛ در حالی که برای درست کردن زیورآلات و اکسسوری، پارچه بدون آهار گزینه بهتری است.
برای شماره‌دوزی روی لباس یا مانتو، معمولاً از تور مخصوص استفاده می‌کنند. روش کار به این صورت است که تور را در محل مورد نظر با کوک‌های کوچک به پارچه می‌دوزند. پس از پایان کار شماره‌دوزی، تار و پود تور را به راحتی از لابه‌لای دوخت‌ها بیرون می‌کشند.
یک نکته مهم درباره پارچه‌های شماره‌دوزی این است که هنگام برش، احتمال ریش‌ریش شدن لبه‌ها زیاد است. بنابراین قبل از شروع کار، بهتر است لبه‌های پارچه را با چسب یا کوک ثابت کنید تا از باز شدن آن جلوگیری شود، به خصوص اگر پروژه بزرگی در دست دارید که زمان و دقت زیادی می‌طلبد.
سوزن شماره دوزی
در دوخت十字، که با دست روی پارچه‌های دارای بافت باز مانند پارچه آیدا انجام می‌شود، لازم نیست از سوزن تیز استفاده کنید. نوک گرد سوزن باعث می‌شود تصادفاً به نخ‌های پارچه آسیب نزنید و تار و پود آن را از هم جدا نکنید. انتخاب سوزن مناسب برای گلدوزی، هم روی کیفیت کارتان و هم روی آسودگی شما هنگام دوختن، تأثیر بسیار زیادی دارد.
سوراخ بزرگ سوزن به راحتی نخ مخصوص گلدوزی و دیگر رشته‌هایی که برای دوختن انتخاب می‌کنید را در خود جای می‌دهد. این ویژگی همچنین باعث می‌شود نخ در طول کار کمتر با پارچه اصطکاک پیدا کند و در نتیجه کمتر فرسوده شود. سوزن‌های مخصوص شماره‌دوزی در اندازه‌های گوناگون و با اعداد مختلف موجود هستند. هر چقدر شماره سوزن بزرگ‌تر باشد، اندازه سوزن کوچک‌تر است.
اندازه سوزنی که برای دوختن انتخاب می‌کنید، به نوع پارچه بستگی دارد. معمولاً هرچه پارچه درشت‌بافت‌تر باشد و سوراخ‌های بزرگتری داشته باشد، باید از سوزن بزرگتری استفاده کنید. برای نمونه، برای پارچه‌ای با شماره ۱۱ کانت، مناسب است که از سوزن شماره ۱۸ بهره ببرید.
کارگاه شماره دوزی
برای ثابت نگه داشتن پارچه هنگام دوخت، می‌توانید از حلقه‌های گلدوزی یا گیره‌های مخصوص پارچه کمک بگیرید. پارچه‌های آهاردار معمولاً محکم هستند و به این وسایل نیاز ندارند؛ به راحتی می‌توانید آنها را با دست نگه دارید و کار دوخت را انجام دهید. اگر می‌خواهید نتیجه کارتان کیفیت خوبی داشته باشد، انتخاب یک حلقه گلدوزی مناسب بسیار مهم است.
در این نوشته کوشیدیم اطلاعات کامل و مفیدی درباره شماره‌دوزی ارائه کنیم؛ از نحوه شروع این هنر تا مرحله پایانی و همچنین ابزارهای لازم برای آن را بررسی کردیم. اکنون می‌توانید به راحتی این هنر زیبا را آغاز کنید. علاوه بر این، وسایل مورد نیاز شماره‌دوزی و دوره‌های آموزشی بیشتر را نیز می‌توانید از فروشگاه ندابلاگ تهیه کنید.