راهنمای کامل درس علوم کلاس چهارم دبستان
این مجموعه، یک راهنمای آموزشی برای دانش‌آموزان کلاس چهارم ابتدایی است که به شما کمک می کند درس علوم را به خوبی یاد بگیرید. در این راهنما، تمام بخش‌های کتاب درسی به صورت مرحله به مرحله و با زبانی ساده توضیح داده شده است.
با استفاده از این راهنما می‌توانید:
* مفاهیم اصلی هر درس را بهتر بفهمید.
* پاسخ پرسش‌ها و فعالیت‌های کتاب درسی را بررسی کنید.
* برای امتحانات کلاسی و پایان ترم آماده شوید.
این راهنما برای کمک به یادگیری بهتر شماست و استفاده از آن به معنای همراهی با درس و معلم گرامیتان است.
**نام درس: علوم | موضوع: راهنمای یادگیری | پایه چهارم دبستان**
در این بخش می‌خواهیم با هم مطالب کتاب علوم را به صورت مرحله‌به‌مرحله و ساده مرور کنیم. هدف این است که همه چیز را به راحتی بفهمید و یاد بگیرید.
**چگونه از این راهنما استفاده کنیم؟**
این راهنما برای کمک به شما نوشته شده است. بهتر است اول خودتان درس را در کتاب بخوانید و سعی کنید آن را بفهمید. سپس به این بخش مراجعه کنید تا مطمئن شوید همه چیز را درست متوجه شده‌اید. این راهنما جای کتاب درسی را نمی‌گیرد، بلکه کمکی برای فهم بهتر آن است.
**نکات مهم برای یادگیری بهتر:**
* **خواندن فعال:** وقتی درس می‌خوانید، به تصاویر و نمودارهای کتاب دقت کنید. آن‌ها به شما کمک می‌کنند موضوع را بهتر درک کنید.
* **سؤال کردن:** اگر قسمتی برایتان مبهم است، از معلم خود بپرسید. پرسیدن سؤال نشانه هوش و علاقه شماست.
* **تمرین و تکرار:** پس از خواندن هر درس، سؤال‌های پایان درس را حتماً پاسخ دهید. این کار به تثبیت یادگیری شما کمک زیادی می‌کند.
بیایید با هم و با آرامش، مطالب علمی را یاد بگیریم و لذت ببریم.
گام به گام علوم چهارم ابتدایی
در این بخش، راهنمای کامل درس علوم پایهٔ چهارم دبستان به صورت فصل به فصل برای شما آماده شده است. شما می‌توانید در این قسمت، پاسخ تمامی پرسش‌ها و فعالیت‌های کتاب علوم چهارم را دریافت کنید. همچنین، دعوت می‌کنیم از بخش‌های دیگر وب‌سایت نیز بازدید نمایید.
بخش آنلاین (به‌روزرسانی شده)
**جواب تمرین‌های درس ۱ علوم چهارم**
**فعالیت صفحه ۲:**
وقتی نفس می‌کشیم، هوا از بینی یا دهان وارد بدن ما می‌شود. این هوا به شش‌های ما می‌رسد. شش‌ها مثل یک بادکنک نرم و اسفنجی هستند. وقتی هوا وارد آن‌ها می‌شود، بزرگ می‌شوند و وقتی هوا بیرون می‌رود، دوباره کوچک می‌شوند. این کارِ شش‌هاست.
**فعالیت صفحه ۳:**
وقتی ورزش می‌کنیم، بدن ما به اکسیژن بیشتری نیاز دارد. به همین دلیل، تندتر و عمیق‌تر نفس می‌کشیم تا هوای بیشتری به شش‌هایمان برسد و اکسیژن لازم را به بدن بدهد.
**فعالیت صفحه ۴:**
خون، اکسیژن هوا را از شش‌ها می‌گیرد و به تمام قسمت‌های بدن می‌رساند. در عوض، دی‌اکسید کربنی که بدن لازم ندارد را از سلول‌ها جمع می‌کند و دوباره به شش‌ها برمی‌گرداند تا ما آن را با بازدم از بدن خارج کنیم.
**فعالیت صفحه ۵:**
قلب ما مثل یک تلمبه قوی کار می‌کند. خون را به همه جای بدن می‌فرستد. وقتی قلب خون را پمپاژ می‌کند، می‌توانیم ضربان آن را در قفسه سینه احساس کنیم یا با گوشی پزشکی بشنویم.
**فعالیت صفحه ۶:**
غذا در بدن ما مسیر مشخصی را طی می‌کند:
1. از دهان شروع می‌شود (جویدن و خرد کردن غذا).
2. سپس از مری پایین می‌رود.
3. به معده می‌رسد و در آنجا هضم می‌شود.
4. بعد از معده، غذا به روده‌ها می‌رود تا مواد مفید آن جذب بدن شود.
5. در پایان، مواد زائد و اضافی از بدن دفع می‌شوند.
**فعالیت صفحه ۷:**
کلیه‌ها دو عضو لوبیایی شکل در بدن ما هستند که کار تصفیه خون را انجام می‌دهند. آن‌ها مواد زائد و آب اضافی را از خون جدا می‌کنند و آن را به صورت ادرار از بدن خارج می‌کنند.
حتماً! در ادامه، پاسخ فعالیت‌های درس دوم علوم کلاس چهارم به زبانی ساده و روان آورده شده است.
**فعالیت صفحه ۱۱: سنگ‌ها از چه موادی ساخته شده‌اند؟**
برای این فعالیت، چند سنگ مختلف (مثل سنگ‌آهک، سنگ نمک و یک سنگ معمولی) را با هم مقایسه کنید.
* **سنگ نمک:** اگر با ذره‌بین به آن نگاه کنید، دانه‌های شفاف و مکعبی شکلی می‌بینید. اگر یک تکه کوچک از آن را در آب گرم بیندازید، کم‌کم در آب حل می‌شود و آب شور می‌شود. همچنین اگر به آن ضربه بزنید، به راحتی خرد می‌شود.
* **سنگ‌آهک:** وقتی به آن سرکه می‌ریزید، روی آن کف می‌کند و حباب‌های گاز ایجاد می‌شود. این نشان می‌دهد که یک ماده شیمیایی در سنگ وجود دارد که با سرکه واکنش نشان می‌دهد.
* **سنگ معمولی (مثل گرانیت):** این سنگ معمولاً بسیار سخت و محکم است. با نگاه کردن به آن می‌توانید دانه‌های ریز و درشت با رنگ‌های مختلف (مثل سفید، سیاه و صورتی) را ببینید. این سنگ در سرکه کف نمی‌کند.
**نتیجه:** سنگ‌ها از مواد و کانی‌های مختلفی ساخته شده‌اند و به همین دلیل ویژگی‌های متفاوتی دارند. بعضی نرم و بعضی سخت هستند، بعضی در آب حل می‌شوند و بعضی با سرکه واکنش نشان می‌دهند.
—
**فعالیت صفحه ۱۲: سنگ‌ها چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی دارند؟**
در این فعالیت، یک جدول با چندین سنگ مختلف پر کنید و ویژگی‌های آن‌ها را بنویسید.
* **ویژگی‌هایی که باید بررسی کنید:**
* **رنگ:** سنگ چه رنگی است؟ (خاکستری، قهوه‌ای، سیاه و…)
* **زبری یا صافی:** سطح سنگ ناصاف است یا صاف و هموار؟
* **جذب آب:** آیا سنگ آب را به خود جذب می‌کند؟ (یک قطره آب روی سنگ بچکانید و ببینید آیا جذب می‌شود یا نه)
* **میزان سختی:** آیا سنگ به راحتی با ناخن خط می‌افتد؟ (سنگ نرم) یا فقط با میخ خط می‌افتد؟ (سنگ سخت)
**نتیجه:** سنگ‌ها از نظر رنگ، جنس، سختی و توانایی جذب آب با یکدیگر فرق دارند. این تفاوت‌ها به دلیل موادی است که هر سنگ از آن ساخته شده است.
—
**فعالیت صفحه ۱۳: سنگ‌ها در کجاهای طبیعت یافت می‌شوند؟**
به تصاویر مختلف در کتاب نگاه کنید و ببینید سنگ‌ها در کجاها دیده می‌شوند.
* **کوه‌ها:** بیشتر کوه‌ها از سنگ ساخته شده‌اند.
* **کنار رودخانه‌ها:** در بستر و کناره‌های رودخانه سنگ‌های ریز و درشت زیادی وجود دارد.
* **ساحل دریا:** در ساحل دریا معمولاً سنگ‌های صاف و گرد پیدا می‌شود.
* **بیابان و خاک:** اگر خاک را کنار بزنید، زیر آن سنگ‌های بزرگی هستند. خاک خودش هم از خرد شدن سنگ‌ها درست شده است.
**نتیجه:** سنگ‌ها تقریباً در همه جای طبیعت، از بلندترین کوه‌ها تا اعماق زمین، وجود دارند.
—
**فعالیت صفحه ۱۴: آیا سنگ‌ها تغییر می‌کنند؟**
یک تکه سنگ آهک یا گچ را بردارید.
1. آن را وزن کنید.
2. سپس آن را برای چند روز در یک جای مرطوب (مثل زیرشیروانی یا یک گلدان) قرار دهید.
3. پس از چند روز دوباره آن را نگاه کنید و وزن کنید.
**مشاهده:** می‌بینید که سنگ نرم‌تر و پودری شده و وزن آن نیز کمتر شده است.
**نتیجه:** سنگ‌ها همیشه ثابت نیستند. آن‌ها بر اثر عوامل طبیعی مانند رطوبت، گرما، سرما و باران، به مرور زمان تغییر می‌کنند، خرد می‌شوند و از بین می‌روند.
—
**فعالیت صفحه ۱۵: سنگ‌ها به چه چیزهایی تبدیل می‌شوند؟**
به این فکر کنید که وقتی یک سنگ بزرگ بر اثر باد و باران و یخبندان، برای سال‌های بسیار طولانی خرد می‌شود، چه اتفاقی می‌افتد؟
* این سنگ‌های خرد شده، کوچک و کوچک‌تر می‌شوند تا در نهایت به **خاک** تبدیل می‌شوند.
* خاکی که از خرد شدن سنگ‌ها به وجود می‌آید، محل رشد گیاهان می‌شود.
* همچنین، بعضی از سنگ‌ها مانند سنگ نمک، پس از استخراج و پالایش، به **نمک خوراکی** تبدیل می‌شوند که ما از آن در غذا استفاده می‌کنیم.
**نتیجه:** سنگ‌ها مواد اولیه بسیار مفیدی هستند. آن‌ها با گذشت زمان به خاک تبدیل می‌شوند و همچنین از بعضی از آن‌ها مواد ارزشمندی مانند نمک به دست می‌آید.
**فعالیت‌های درس ۳ علوم چهارم**
**فعالیت ۱: سنگ‌ها از چه موادی ساخته شده‌اند؟**
برای این فعالیت به چند سنگ مختلف، یک ظرف آب و یک ذره‌بین نیاز دارید.
* ابتدا سنگ‌ها را با دقت و با کمک ذره‌بین نگاه کنید. چه رنگ‌ها و چه دانه‌های ریزی می‌بینید؟
* سپس یکی از سنگ‌ها را در ظرف آب قرار دهید. آیا حباب‌های کوچکی از آن بیرون می‌آید؟ این حباب‌ها نشان می‌دهند که مقداری هوا در بین ذرات سنگ وجود داشته است.
* با این آزمایش متوجه می‌شویم که سنگ‌ها از مواد و ذرات گوناگونی تشکیل شده‌اند.
**فعالیت ۲: مقایسه سنگ‌ها**
در این بخش، چند سنگ را از نظر ویژگی‌هایی مانند رنگ، زبری یا صافی، سختی و اندازه با هم مقایسه کنید.
* سنگ‌ها را به هم بمالید. آیا روی هم خط می‌اندازند؟ سنگی که روی سنگ دیگر خط می‌اندازد، سخت‌تر است.
* با مقایسه این ویژگی‌ها می‌توانید سنگ‌های مختلف را از یکدیگر تشخیص دهید.
**فعالیت ۳: سنگ‌ها چگونه به وجود می‌آیند؟**
این فعالیت درباره‌ی چگونگی تشکیل سنگ‌ها است.
* سنگ‌های آذرین: این سنگ‌ها از سرد شدن مواد مذاب درون زمین (ماگما) به وجود می‌آیند. مانند سنگ گرانیت.
* سنگ‌های رسوبی: این سنگ‌ها از به هم چسبیدن ذرات ریز سنگ‌ها، خاک و بقایای جانداران در کف دریاها و رودخانه‌ها تشکیل می‌شوند. مانند سنگ شن‌سنگ.
* سنگ‌های دگرگونی: این سنگ‌ها در اثر گرما و فشار بسیار زیاد درون زمین، از تغییر شکل سنگ‌های دیگر به وجود می‌آیند. مانند سنگ مرمر که از دگرگونی سنگ آهک ایجاد می‌شود.
**فعالیت ۴: کاربرد سنگ‌ها**
در این بخش، با همفکری در کلاس، فهرستی از کاربردهای مختلف سنگ‌ها در زندگی روزمره تهیه کنید. برای مثال:
* در ساختمان‌سازی (برای ساختن دیوار، کف و نما)
* در پل‌سازی و ساخت سدها
* برای ساخت مجسمه و آثار هنری
* در صنعت (مانند تهیه سیمان و شیشه)
* برخی سنگ‌های زیبا برای ساخت جواهرات به کار می‌روند.
**فعالیت ۵: فرسایش سنگ‌ها**
آزمایش زیر را انجام دهید تا ببینید سنگ‌ها چگونه در طبیعت فرسوده می‌شوند:
* یک تکه سنگ نرم (مثل سنگ پا) و یک تکه آجر بردارید.
* آن‌ها را به هم بمالید. مشاهده می‌کنید که هر دو، مقداری از ذرات خود را از دست می‌دهند.
* در طبیعت، عوامل مختلفی مانند باد، باران، یخبندان و جریان آب به تدریج باعث خرد شدن و فرسایش سنگ‌ها می‌شوند.
حتماً! در ادامه، پاسخ فعالیت‌های درس ۴ علوم چهارم ابتدایی به زبانی ساده و روان بازنویسی شده است.
**پاسخ فعالیت‌های درس ۴: گرما و ماده**
**فعالیت (۱): گرم کردن آب**
اگر یک ظرف شیشه‌ای پر از آب را روی حرارت اجاق گاز قرار دهیم، پس از مدتی می‌بینیم که آب درون آن به تدریج گرم و سپس می‌جوشد. در این حالت، حباب‌های بخار آب در کف و دیواره‌های ظرف تشکیل می‌شوند و به سمت بالا حرکت می‌کنند. وقتی آب به نقطه جوش می‌رسد، بخار آب زیادی تولید می‌شود و به هوا متصاعد می‌گردد.
**فعالیت (۲): انتقال گرما**
اگر یک سر میله فلزی را داخل شعله آتش بگیریم، پس از چند لحظه متوجه می‌شویم که سر دیگر میله نیز داغ شده است. این اتفاق نشان می‌دهد که گرما در اجسام جامد مانند فلزات، از قسمت گرم به قسمت سرد حرکت می‌کند. به این پدیده «انتقال گرما» می‌گویند.
**فعالیت (۳): رسانایی گرمایی مواد مختلف**
مواد مختلف، گرما را به یک اندازه منتقل نمی‌کنند. برای مثال:
* **فلزات:** مانند آهن و مس، گرما را خیلی سریع از خود عبور می‌دهند (رسانای خوب گرما هستند).
* **مواد غیرفلزی:** مانند چوب و پلاستیک، گرما را به کندی و با سرعت کم منتقل می‌کنند (رسانای ضعیف گرما هستند).
به همین دلیل است که دسته قابلمه‌ها را معمولاً از جنس چوب یا پلاستیک می‌سازند تا هنگام پخت و پز، دست ما نسوزد.
**فعالیت (۴): تأثیر گرما بر مواد**
گرما می‌تواند حالت مواد را تغییر دهد:
* **یخ** (جامد) با گرفتن گرما به **آب** (مایع) تبدیل می‌شود.
* **آب** (مایع) با گرفتن گرما به **بخار آب** (گاز) تبدیل می‌شود.
* **بخار آب** (گاز) با از دست دادن گرما (سرد شدن) دوباره به **آب** (مایع) تبدیل می‌شود.
**فعالیت (۵): انبساط و انقباض**
وقتی به مواد گرما می‌دهیم، مولکول‌های آن‌ها سریع‌تر حرکت می‌کنند و از هم فاصله می‌گیرند. این کار باعث می‌شود حجم ماده بیشتر شود که به آن **انبساط** می‌گویند.
برعکس، وقتی ماده ای سرد می‌شود، مولکول‌هایش کندتر حرکت کرده و به هم نزدیک می‌شوند. در نتیجه حجم آن کمتر می‌شود که به آن **انقباض** می‌گویند.
مثال: اگر بطری پلاستیکی دربسته‌ای را که پر از هواست، داخل آب گرم قرار دهیم، هوای درون آن منبسط شده و بطری باد می‌کند.
**جواب فعالیت‌های درس پنجم علوم چهارم**
**فعالیت اول: مشاهده‌ی گیاهان اطراف ما**
* به محیط اطرافتان، مانند حیاط مدرسه، پارک یا باغچه‌ی خانه، با دقت نگاه کنید.
* سعی کنید گیاهان مختلفی را که می‌بینید، نام ببرید. مثلاً درخت نارون، بوته‌ی گل رز، سبزی خوردن و غیره.
* در مورد شکل ظاهری، رنگ و اندازه‌ی هر گیاه با دوستانتان گفت‌وگو کنید.
**فعالیت دوم: بخش‌های اصلی یک گیاه**
* یک گیاه ساده، مانند یک شاخه گل یا یک گیاه کوچک گلدانی، را انتخاب کنید.
* با دقت به آن نگاه کنید و سعی کنید بخش‌های اصلی آن را پیدا کنید. این بخش‌ها معمولاً عبارت‌اند از:
* **ریشه:** قسمتی که معمولاً داخل خاک است و مواد مورد نیاز گیاه را جذب می‌کند.
* **ساقه:** قسمتی که برگ‌ها و گل‌ها روی آن قرار دارند و مانند یک داربست از گیاه نگهداری می‌کند.
* **برگ:** صفحات سبز رنگی که غذاسازی برای گیاه را انجام می‌دهند.
* **گل:** قسمتی که زیبا و خوشبو است و بعداً به میوه تبدیل می‌شود.
**فعالیت سوم: نقش هر بخش از گیاه**
* درباره‌ی کاری که هر بخش از گیاه انجام می‌دهد، فکر کنید و تحقیق کنید.
* برای مثال:
* ریشه، آب و مواد معدنی را از خاک می‌گیرد.
* ساقه، آب و مواد غذایی را به تمام قسمت‌های گیاه می‌رساند.
* برگ، با کمک نور خورشید برای گیاه غذا می‌سازد.
* گل، باعث به وجود آمدن دانه و تولید گیاهان جدید می‌شود.
**فعالیت چهارم: کشیدن یک گیاه کامل**
* یک گیاه کامل را روی کاغذ نقاشی کنید.
* در نقاشی خود، تمام بخش‌های اصلی گیاه (ریشه، ساقه، برگ و گل) را رسم کنید و نام هر قسمت را کنار آن بنویسید.
**فعالیت پنجم: جمع‌آوری نمونه‌های مختلف**
* اگر امکان دارد، با کمک معلم خود، نمونه‌هایی از برگ‌ها یا گل‌های مختلف را جمع‌آوری کنید.
* این نمونه‌ها را با دقت بینید و تفاوت‌ها و شباهت‌های آن‌ها را با هم مقایسه کنید.
**فصل ششم: سنگ‌ها**
**فعالیت صفحه ۴۴**
**هدف:** بررسی و مقایسه انواع مختلف سنگ‌ها
**آنچه باید انجام دهیم:**
مقداری سنگ از انواع مختلف (مثلاً سنگ‌های کنار رودخانه، کوه، یا حیاط مدرسه) جمع‌آوری کنید. آن‌ها را با دقت نگاه کنید و با هم مقایسه نمایید.
**پرسش‌ها و بررسی:**
1. **سنگ‌ها از نظر رنگ چه تفاوتی با هم دارند؟**
* جواب: سنگ‌ها رنگ‌های گوناگونی دارند. بعضی تیره (مثل سیاه و قهوه‌ای) و بعضی روشن (مثل سفید، خاکستری یا قرمز) هستند.
2. **اگر با سنگ‌ها خط بکشید، چه اتفاقی می‌افتد؟ آیا همه سنگ‌ها خط به جا می‌گذارند؟**
* جواب: خیر. بعضی از سنگ‌ها مانند گچ، روی سطح سخت خط می‌اندازند و یک رد رنگ از خود به جا می‌گذارند. اما سنگ‌های سخت‌تر مانند گرانیت، معمولاً خطی از خود به جا نمی‌گذارند.
3. **آیا همه سنگ‌ها به یک اندازه سخت هستند؟**
* جواب: خیر. سختی سنگ‌ها با هم فرق می‌کند. بعضی از سنگ‌ها بسیار سخت و محکم هستند و به راحتی نمی‌شکنند، در حالی که بعضی دیگر نرم‌تر بوده و ممکن است به راحتی خرد شوند.
4. **اگر یک قطره آب روی سنگ‌ها بریزید، چه می‌شود؟ آیا آب را به خود جذب می‌کنند؟**
* جواب: رفتار سنگ‌ها با آب متفاوت است. بعضی سنگ‌ها مانند سنگ پا، آب را به سرعت به خود جذب می‌کنند. اما بعضی دیگر مانند سنگ‌های صیقلی و سخت، آب را جذب نکرده و قطره آب روی آن‌ها می‌ماند.
—
**فعالیت صفحه ۴۵**
**هدف:** آشنایی با چگونگی تشکیل بعضی از سنگ‌ها (سنگ‌های رسوبی)
**آنچه باید انجام دهیم:**
یک ظرف شیشه‌ای شفاف (مثل یک لیوان) بردارید. داخل آن را با لایه‌هایی از ماسه، خاک و شن پر کنید.
**پرسش و بررسی:**
* **چه اتفاقی می‌افتد؟ آیا این لایه‌ها شبیه چیزی در طبیعت هستند؟**
* جواب: بله. وقتی این مواد در ظرف روی هم انباشته می‌شوند، منظره‌ای شبیه به لایه‌های سنگ‌هایی را ایجاد می‌کنند که در کوه‌ها یا کنار رودخانه‌ها دیده می‌شوند. به این سنگ‌ها، “سنگ‌های رسوبی” می‌گویند. این سنگ‌ها در اثر انباشته شدن مواد مختلف در طی سال‌های بسیار طولانی به وجود می‌آیند.
—
**فعالیت صفحه ۴۶**
**هدف:** درک نقش فشار در تشکیل سنگ‌ها
**آنچه باید انجام دهیم:**
مقداری گچ یا خاک رس نرم را در یک ظرف بریزید و با فشار دادن آن با دست، سعی کنید به آن شکل دهید.
**پرسش و بررسی:**
* **با فشار دادن این مواد، چه تغییری در آن‌ها ایجاد می‌شود؟**
* جواب: با فشار دادن، ذرات گچ یا خاک رس به هم فشرده شده و یک توده سفت و سخت تشکیل می‌دهند. این آزمایش به ما نشان می‌دهد که چگونه فشار زیاد می‌تواند ذرات loose و جدا از هم را به یک سنگ سخت تبدیل کند.
—
**فعالیت صفحه ۴۷**
**هدف:** بررسی کاربردهای مختلف سنگ‌ها در زندگی روزمره
**آنچه باید انجام دهیم:**
به اطراف خود در خانه، مدرسه یا خیابان نگاه کنید.
**پرسش و بررسی:**
* **از سنگ‌ها در کجاها استفاده شده است؟**
* جواب: سنگ‌ها کاربردهای بسیار گسترده‌ای دارند. از آن‌ها برای موارد زیر استفاده می‌شود:
* ساخت ساختمان‌ها و دیوارها (مانند سنگ‌های ساختمانی)
* ساخت پل‌ها و سدها
* کفپوش و نماهای زیبا
* تولید سیمان و بتن
* حتی در بعضی از وسایل تزیینی و هنری
—
**فعالیت صفحه ۴۸**
**هدف:** آشنایی با سنگ‌های معدنی و کانی‌های مفید
**آنچه باید انجام دهیم:**
سعی کنید نمونه‌هایی از سنگ‌هایی را که دارای کانی‌های درخشان یا رنگی هستند، پیدا کنید و با ذره‌بین به آن‌ها نگاه کنید.
**پرسش و بررسی:**
* **آیا می‌توانید کانی‌های مختلف را در یک سنگ تشخیص دهید؟**
* جواب: بله، در بعضی از سنگ‌ها مانند گرانیت، می‌توان ذرات ریز و درشتی با رنگ‌های مختلف (مانند دانه‌های سیاه، سفید و شفاف) مشاهده کرد. هر کدام از این ذرات، یک “کانی” متفاوت هستند. این کانی‌ها مواد با ارزشی هستند که از زمین به دست می‌آیند و در صنایع مختلف از آن‌ها استفاده می‌شود.
**پاسخ تمرین‌های درس ۷ علوم چهارم**
**فعالیت صفحه ۵۶: سنگ‌ها از چه ساخته شده‌اند؟**
وقتی به یک سنگ نگاه می‌کنی، ممکن است فکر کنی که آن فقط یک چیز ساده است. اما اگر سنگ را با دقت نگاه کنی، متوجه می‌شوی که از قسمت‌های کوچک‌تری درست شده است. به این قسمت‌های ریز و کوچک، **ذره** می‌گویند. این ذره‌ها خیلی به هم فشرده شده‌اند و سنگ را سفت و محکم کرده‌اند. جنس و رنگ این ذره‌ها در سنگ‌های مختلف، با هم فرق دارد.
**فعالیت صفحه ۵۷: سنگ‌ها چه تفاوت‌هایی با هم دارند؟**
همه سنگ‌ها مثل هم نیستند. آن‌ها در رنگ، اندازه، شکل و حتی زبری یا صافی با هم تفاوت دارند. بعضی از سنگ‌ها تیره و بعضی دیگر روشن هستند. برخی از آن‌ها آنقدر سفت و سخت هستند که به راحتی شکسته نمی‌شوند، اما بعضی دیگر نرم‌ترند و ممکن است با فشار دست خرد شوند. با مقایسه کردن سنگ‌های مختلف می‌توانی این تفاوت‌ها را به خوبی ببینی.
**فعالیت صفحه ۵۸: سنگ‌ها از کجا می‌آیند؟**
سنگ‌ها همه‌جا هستند؛ در کوه‌ها، در بستر رودخانه‌ها و حتی در حیاط خانه‌ها یا پارک‌ها. ما می‌توانیم سنگ‌ها را از طبیعت جمع‌آوری کنیم. برای این کار می‌توانی به یک پیاده‌روی در دامنه کوه یا کنار یک رودخانه بروی و سنگ‌های مختلفی با شکل‌ها و رنگ‌های گوناگون پیدا کنی.
**فعالیت صفحه ۵۹: از سنگ‌ها چه استفاده‌هایی می‌شود؟**
سنگ‌ها در زندگی ما کاربردهای زیادی دارند. از سنگ‌های بزرگ و محکم برای ساختن خانه، پل و دیوار استفاده می‌شود. سنگ‌های تزئینی زیبا را نیز برای زیباسازی ساختمان‌ها و فضاهای مختلف به کار می‌برند. حتی در بعضی از شهرها، خیابان‌ها و پیاده‌روها را با سنگ‌فرش می‌پوشانند.
**فصل هشتم: سنگ‌ها**
**فعالیت اول: سنگ‌ها از کجا می‌آیند؟**
سنگ‌ها در جاهای مختلفی مانند کوه‌ها، کف رودخانه‌ها، بیابان‌ها و ساحل دریاها پیدا می‌شوند. ما می‌توانیم با توجه به محل زندگی خود، نمونه‌های مختلفی از سنگ‌ها را جمع‌آوری کنیم.
**فعالیت دوم: سنگ‌ها چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی دارند؟**
سنگ‌ها از نظر رنگ، جنس، اندازه، زبری یا صافی، وزن و بو با یکدیگر فرق دارند. برای مثال، بعضی از سنگ‌ها روشن و بعضی دیگر تیره هستند. برخی سبک و برخی سنگین‌اند. با دقت کردن به این ویژگی‌ها می‌توانیم سنگ‌های مختلف را از هم تشخیص دهیم.
**فعالیت سوم: سنگ‌ها از چه ساخته شده‌اند؟**
اگر به دقت به یک سنگ نگاه کنیم، گاهی ذرات ریز و درشتی در آن می‌بینیم. به این ذرات «دانه» می‌گویند. این دانه‌ها در رنگ‌ها و اندازه‌های مختلف وجود دارند و جنس آن‌ها نیز با هم متفاوت است. این تفاوت در دانه‌ها، باعث می‌شود سنگ‌های مختلف، ظاهر و ویژگی‌های گوناگونی داشته باشند.
**فعالیت چهارم: سنگ‌ها چگونه به وجود می‌آیند؟**
سنگ‌ها به روش‌های مختلفی تشکیل می‌شوند:
1. بعضی از سنگ‌ها از سرد شدن مواد بسیار داغی به نام «ماگما» درون یا روی زمین درست می‌شوند. به این سنگ‌ها، سنگ‌های آذرین می‌گویند.
2. نوع دیگری از سنگ‌ها از به هم چسبیدن ذرات ریز و شن و ماسه در کنار هم ساخته می‌شوند. این ذرات معمولاً توسط آب یا باد جابه‌جا شده و بعد از سال‌ها به هم می‌چسبند. به این سنگ‌ها، سنگ‌های رسوبی می‌گویند.
3. بعضی سنگ‌ها هم بر اثر گرمای زیاد یا فشار بسیار قوی، در اعماق زمین تغییر می‌کنند و به نوع جدیدی از سنگ تبدیل می‌شوند. این سنگ‌ها، سنگ‌های دگرگونی نام دارند.
**فعالیت پنجم: سنگ‌ها در زندگی ما چه فایده‌هایی دارند؟**
ما در زندگی روزمره از سنگ‌ها استفاده‌های زیادی می‌کنیم، از جمله:
* در ساختمان‌سازی (برای ساختن دیوار، ستون و کف)
* در ساخت مجسمه و آثار هنری
* برای تزئینات (مثل سنگ‌های قیمتی)
* در صنعت (برای تولید سیمان، آهک و شیشه)
* بعضی سنگ‌ها نیز منبع مهمی برای به دست آوردن فلزاتی مانند آهن هستند.
**فعالیت ششم: چه چیزهایی از سنگ‌ها محافظت می‌کنند؟**
هوا، آب و یخ می‌توانند به مرور زمان باعث شکستن و خرد شدن سنگ‌ها شوند. برای محافظت از بناهای سنگی و آثار تاریخی، باید آن‌ها را از تماس زیاد با باران، آب و تابش مستقیم نور خورشید حفظ کنیم. ما می‌توانیم با ساخت سقف یا نصب حفاظ، از این آثار ارزشمند مراقبت کنیم.
حتماً! در ادامه، پاسخ فعالیت‌های درس ۹ علوم چهارم دبستان (بخش بدن ما) به‌صورت ساده و بازنویسی شده آورده شده است.
### صفحه ۷۰: فعالیت کنید
**هدف:** فهمیدن این که نفس کشیدن چطور روی صدا اثر می‌گذارد.
**چگونه انجام دهیم:**
1. یک دست خود را روی قفسه سینه‌ات بگذار.
2. با دقت یک نفس آرام بکش و توجه کن که سینه و شکمت چطور بالا می‌آید.
3. حالا نفس خود را برای چند ثانیه نگه دار.
4. بعد به آرامی هوا را از دهان یا بینی خود خارج کن.
**نتیجه:** وقتی نفس می‌کشیم، ریه‌های ما از هوا پر می‌شوند و سینه جلو می‌آید. وقتی نفس خود را بیرون می‌دهیم، ریه‌ها خالی می‌شوند و سینه به جای اولش برمی‌گردد. این کار همیشه در حال انجام است، حتی وقتی که ما خواب هستیم.
### صفحه ۷۱: فعالیت کنید
**هدف:** بررسی این که چطور تارهای صوتی کار می‌کنند.
**چگونه انجام دهیم:**
1. یک بادکنک بردار.
2. دهانه بادکنک را بکش تا یک دهنه باریک درست شود.
3. حالا هوا را به آرامی از داخل این دهنه باریک بیرون بده. به صدایی که تولید می‌شود گوش کن.
**نتیجه:** وقتی هوا از یک جای باریک رد می‌شود، باعث لرزش می‌شود و صدا ایجاد می‌کند. در گلوی ما هم تارهای صوتی وجود دارند که با عبور هوا از بین آن‌ها می‌لرزند و این لرزش، صدای ما را به وجود می‌آورد.
### صفحه ۷۲: کاوشگری
**هدف:** درک این که مواد غذایی مختلف چه موادی دارند.
**چگونه انجام دهیم:**
روی یک تکه نان یا سیب زمینی خام کمی محلول **ید** بچکان.
**مشاهده می‌کنی:** رنگ آن قسمت به آبی تیره یا سیاه تغییر می‌کند.
**نتیجه:** این آزمایش نشان می‌دهد که در نان و سیب زمینی یک ماده غذایی به نام **نشاسته** وجود دارد. ید یک شناساگر برای نشاسته است.
### صفحه ۷۳: گفت و گو کنید
**سوال:** چرا باید قبل از خوردن غذا دست‌های خود را بشوییم؟
**پاسخ:** چون دست‌های ما در طول روز به وسایل و جاهای مختلفی برخورد می‌کند و میکروب‌ها و کثیفی‌ها روی آن می‌نشینند. اگر با همان دست‌های آلوده غذا بخوریم، این میکروب‌ها وارد بدن ما می‌شوند و می‌توانند باعث بیماری شوند. شستن دست‌ها با آب و صابون، این میکروب‌ها را از بین می‌برد و غذا خوردن را برای ما سالم‌تر می‌کند.
### صفحه ۷۵: جمع آوری اطلاعات
**سوال:** در مورد یکی از بیماری‌های مربوط به دستگاه گوارش اطلاعاتی جمع آوری کنید و به کلاس گزارش دهید.
**نمونه گزارش درباره “دلدرد و اسهال”:**
* **نام بیماری:** مسمومیت غذایی یا عفونت روده
* **علت:** خوردن غذا یا آب آلوده به میکروب.
* **علائم:** درد شکم، حالت تهوع، اسهال و گاهی تب.
* **راه پیشگیری:** شستن دست‌ها قبل از غذا خوردن، شستن میوه و سبزیجات به خوبی، و خوردن غذاهای تازه و سالم.
* **راه درمان:** استراحت کردن، خوردن مایعات زیاد مثل آب و چای کمرنگ و سوپ ساده تا بدن آب از دست رفته را جبران کند. اگر بیماری شدید باشد باید به پزشک مراجعه کرد.
### صفحه ۷۶: تفسیر کنید
**سوال:** چرا وقتی غذا در دهان است، بوی آن به مشام می‌رسد؟ ولی وقتی غذا در معده است، دیگر بوی آن را احساس نمی‌کنیم؟
**پاسخ:** چون بینی ما فقط می‌تواند بوی موادی را حس کند که مولکول‌های آن در هوا پخش شده باشند. وقتی غذا در دهان است، مولکول‌های بودار آن از دهان به سوراخ بینی می‌روند و ما بوی غذا را حس می‌کنیم. اما وقتی غذا به معده می‌رود، راهی برای خروج این مولکول‌ها به سمت بینی وجود ندارد، بنابراین دیگر بوی آن را احساس نمی‌کنیم.
حتماً! در ادامه، پاسخ فعالیت‌های درس ۱۰ علوم چهارم دبستان (سفر انرژی) را به زبانی ساده و روان می‌نویسم.
**صفحه ۸۶: سفر انرژی**
**فعالیت: بحث کنید**
تصویر کودکی را نشان می‌دهد که در حال خوردن یک کیک است. انرژی شیمیایی موجود در کیک، در بدن او به انرژی حرکتی تبدیل می‌شود تا بتواند بازی کند.
**صفحه ۸۷: انرژی را دنبال کنید**
**فعالیت: گفت‌وگو کنید**
در این فعالیت، تبدیل انرژی در چند وسیله بررسی می‌شود:
1. **پنکه برقی:** انرژی الکتریکی ➞ انرژی حرکتی
2. **زنگ مدرسه:** انرژی الکتریکی ➞ انرژی صوتی
3. **توپ در حال افتادن:** انرژی حرکتی ➞ انرژی صوتی (در لحظه برخورد)
4. **پختن غذا روی اجاق گاز:** انرژی شیمیایی (گاز) ➞ انرژی گرمایی
**صفحه ۸۸: انرژی همه‌جا هست**
**فعالیت: کاوشگری**
در این آزمایش، یک لیوان پلاستیکی و یک نخ کاموا داریم. وقتی با انگشت خود نخ را می‌کشید و رها می‌کنید، انرژی ذخیره‌شده در نخ (انرژی کشسانی) به انرژی حرکتی تبدیل می‌شود و لیوان می‌چرخد.
**صفحه ۸۹: تبدیل انرژی**
**فعالیت: جمع‌آوری اطلاعات**
برای انجام این فعالیت باید در خانه و مدرسه جست‌وجو کنید و وسایلی را پیدا کنید که در آن‌ها یک شکل انرژی به شکل دیگر تبدیل می‌شود. چند مثال:
* **باتری قلمی:** انرژی شیمیایی ➞ انرژی الکتریکی
* **لامپ:** انرژی الکتریکی ➞ انرژی نورانی و گرمایی
* **گاز آشپزخانه:** انرژی شیمیایی ➞ انرژی گرمایی و نورانی
**فعالیت: مقایسه کنید**
در این بخش، دو وسیله “پنکه” و “بخاری برقی” با هم مقایسه می‌شوند:
* **شباهت:** هر دو انرژی الکتریکی را از پریز برق می‌گیرند.
* **تفاوت:** پنکه، انرژی الکتریکی را بیشتر به انرژی حرکتی تبدیل می‌کند، اما بخاری برقی آن را به انرژی گرمایی تبدیل می‌نماید.
**صفحه ۹۰: بازیافت انرژی**
**فعالیت: فکر کنید**
این بخش دربارهٔ لزوم مراقبت از منابع انرژی و جلوگیری از هدر رفتن آن صحبت می‌کند. برای مثال، خاموش کردن لامپ‌های اضافی یا استفاده از لباس گرم به جای زیاد کردن بخاری، به حفظ انرژی کمک می‌کند.
**صفحه ۹۱: بسازیم و لذت ببریم**
**فعالیت: ساخت آسیاب بادی**
در این بخش، روش ساخت یک آسیاب بادی ساده آموزش داده می‌شود. وقتی در برابر آن فوت می‌کنید یا آن را در مقابل باد می‌گیرید، انرژی باد (انرژی حرکتی) باعث چرخش پره‌های آن می‌شود. این یک مدل ساده برای نشان دادن تبدیل انرژی باد به انرژی حرکتی است.
**فصل یازدهم: گوناگونی جانوران**
**فعالیت اول: جانوران چگونه حرکت می‌کنند؟**
* **پرندگان:** بیشتر پرندگان با کمک دو بال و دو پا حرکت می‌کنند. آن‌ها با بال‌هایشان پرواز می‌کنند و با پاهایشان راه می‌روند یا می‌پرند.
* **ماهی‌ها:** ماهی‌ها در آب با استفاده از باله‌های خود و تکان دادن بدنشان به جلو و عقب شنا می‌کنند.
* **حشرات:** حشراتی مانند مورچه و سوسک با شش پای خود راه می‌روند. بعضی حشرات مثل پروانه و زنبور نیز بال دارند و می‌توانند پرواز کنند.
* **خزندگان:** خزندگانی مانند مار با خزیدن روی زمین حرکت می‌کنند. مارها پا ندارند و بدن خود را به شکل موج تکان می‌دهند تا جلو بروند.
* **پستانداران:** بیشتر پستانداران مانند سگ، گربه و اسب با چهار پای خود راه می‌روند، می‌دوند یا می‌پرند.
**فعالیت دوم: جانوران چه می‌خورند؟**
* **گوشت‌خواران:** این جانوران فقط گوشت جانوران دیگر را می‌خورند. مانند شیر، گرگ و عقاب.
* **گیاه‌خواران:** این جانوران فقط گیاهان، برگ، ریشه و دانه‌ها را می‌خورند. مانند گاو، گوسفند و فیل.
* **همه‌چیزخواران:** این جانوران هم گیاه و هم گوشت می‌خورند. مانند خرس، کلاغ و انسان.
**فعالیت سوم: پوشش بدن جانوران**
* **پَر:** بدن پرندگان را می‌پوشاند و به آن‌ها در پرواز و گرم نگه داشتن بدن کمک می‌کند.
* **پولک:** بدن ماهی‌ها و خزندگانی مانند مار را می‌پوشاند و از بدن آن‌ها محافظت می‌کند.
* **مو:** بدن بیشتر پستانداران را می‌پوشاند و آن‌ها را در برابر سرما و گرما حفظ می‌کند.
* **پوست:** بدن دوزیستانی مانند قورباغه را می‌پوشاند و معمولاً مرطوب است.
**فعالیت چهارم: جانوران چگونه از خود محافظت می‌کنند؟**
* **استتار:** بعضی جانوران مانند آفتاب‌پرست و ببر رنگ بدنشان شبیه محیط اطراف است. این کار باعث می‌شود دشمنان آن‌ها را به راحتی نبینند.
* **فرار کردن:** جانورانی مانند آهو و خرگوش با دویدن سریع از دست دشمنان خود فرار می‌کنند.
* **پنهان شدن:** بعضی جانوران مانند موش در سوراخ‌ها یا لانه‌های خود پنهان می‌شوند.
* **زهر:** جانورانی مانند مار و عقرب با نیش زدن و تزریق زهر از خود دفاع می‌کنند.
**فعالیت پنجم: زاد و ولد جانوران**
* **تخم‌گذاری:** بیشتر پرندگان، ماهی‌ها، خزندگان و حشرات بچه‌های خود را به صورت تخم به دنیا می‌آورند. سپس جوجه یا نوزاد از تخم خارج می‌شود.
* **زایمان:** بیشتر پستانداران مانند گاو، سگ و انسان بچه‌های خود را به صورت زنده به دنیا می‌آورند و به آن‌ها شیر می‌دهند.
**فصل دوازدهم: گوناگونی جانوران**
**فعالیت اول: طبقه‌بندی جانوران**
در این فعالیت، دانش‌آموزان باید جانوران مختلف را بر اساس معیارهای گوناگون مانند نوع پوشش بدن (پوست، مو، پر، پولک)، نوع پا (دارای تعداد پاهای مختلف یا بدون پا) و نوع تغذیه (گوشت‌خوار، گیاه‌خوار، همه‌چیزخوار) در گروه‌های جداگانه قرار دهند. هدف از این کار، آشنایی با روش‌های مختلف برای دسته‌بندی موجودات زنده است.
**فعالیت دوم: جانوران مهره‌دار و بی‌مهره**
در این بخش، دانش‌آموزان باید جانوران را به دو گروه اصلی تقسیم کنند:
* **مهره‌داران:** جانورانی که در بدن خود ستون فقرات دارند. مانند: ماهی، قورباغه، مار، پرندگان و پستانداران.
* **بی‌مهرگان:** جانورانی که ستون فقرات ندارند. مانند: کرم‌ها، حشرات، عنکبوت و حلزون.
هدف این است که دانش‌آموزان بتوانند این دو گروه را از یکدیگر تشخیص دهند.
**فعالیت سوم: شناخت گروه‌های مهره‌داران**
در این فعالیت، دانش‌آموزان با زیرگروه‌های مهم مهره‌داران آشنا می‌شوند:
* **ماهی‌ها:** زندگی در آب، تنفس با آبشش، بدن معمولاً پوشیده از پولک.
* **دوزیستان:** زندگی هم در آب و هم در خشکی (مانند قورباغه)، پوست مرطوب و بدون پولک.
* **خزندگان:** پوست خشک و پوشیده از پولک (مانند مار و سوسمار)، تخم‌گذاری در خشکی.
* **پرندگان:** بدن پوشیده از پر، دارای بال و منقار، تخم‌گذاری.
* **پستانداران:** بدن پوشیده از مو یا پشم، بچه‌زایی و شیردهی به نوزادان.
دانش‌آموزان باید مثال‌هایی برای هر گروه نام ببرند.
**فعالیت چهارم: تحقیق درباره یک جانور**
در این بخش، از دانش‌آموزان خواسته می‌شود یک جانور را انتخاب کنند و در مورد ویژگی‌های آن مانند نوع بدن، غذای مورد علاقه، محل زندگی و نحوه تولیدمثل تحقیق کنند و نتیجه را به صورت گزارش یا نقاشی ارائه دهند. این کار مهارت تحقیق و مشاهده را در آنان تقویت می‌کند.
**هدف کلی فصل:**
هدف این فصل این است که دانش‌آموزان با گوناگونی وسیع دنیای جانوران آشنا شوند و بیاموزند که چگونه می‌توان آن‌ها را بر اساس ویژگی‌های مشترک، طبقه‌بندی و مطالعه کرد.
پاسخ فعالیت‌های درس سیزدهم علوم کلاس چهارم
**فعالیت اول: مشاهده کنید**
– در این فعالیت، از شما خواسته شده تا به محیط اطراف خود دقت کنید و موجودات زنده و غیرزنده را شناسایی و فهرست کنید.
– موجود زنده: مانند گل، درخت، پرنده، سگ، گربه و انسان. این موجودات رشد می‌کنند، نفس می‌کشند، غذا می‌خورند و تولیدمثل می‌کنند.
– موجود غیرزنده: مانند سنگ، میز، صندلی، کتاب و هوا. این چیزها رشد نمی‌کنند، غذا نمی‌خورند و تولیدمثل ندارند.
**فعالیت دوم: فکر کنید**
– در این بخش، باید دربارهٔ تفاوت‌های اصلی بین یک موجود زنده (مثل یک گلدان گل) و یک شیء غیرزنده (مثل یک لیوان) فکر کنید و آن‌ها را بنویسید.
– مهم‌ترین تفاوت این است که گل، آب و غذا جذب می‌کند، رشد می‌کند و اگر شرایط مناسب باشد، می‌تواند گل‌های جدیدی تولید کند. اما یک لیوان هیچ‌کدام از این کارها را انجام نمی‌دهد.
**فعالیت سوم: آزمایش کنید**
– این فعالیت یک آزمایش ساده است. ممکن است از شما بخواهند یک دانه لوبیا را بکارید و مراحل رشد آن را مشاهده و یادداشت کنید.
– شما باید تغییرات دانه را از زمانی که در خاک است تا زمانی که جوانه می‌زند و به یک گیاه کوچک تبدیل می‌شود، با دقت ببینید و گزارش دهید.
**فعالیت چهارم: جمع‌آوری اطلاعات**
– در اینجا، احتمالاً باید در مورد یک حیوان یا گیاه خاص تحقیق کنید و اطلاعاتی مانند محل زندگی، نوع غذا و نحوه تولیدمثل آن را در کلاس ارائه دهید.