بازی‌های محلی ارمنستان بخش مهمی از فرهنگ و تاریخ این کشور را تشکیل می‌دهند. این بازی‌ها نه تنها وسیله‌ای برای سرگرمی بوده‌اند، بلکه نقش مهمی در تقویت روابط اجتماعی و انتقال ارزش‌های فرهنگی ایفا کرده‌اند.
**بازی “ارمنی جیزیقی” (لی‌لی ارمنی)**
یکی از معروف‌ترین بازی‌های محلی ارمنستان، “ارمنی جیزیقی” است که شباهت زیادی به بازی لی‌لی دارد. در این بازی، شکلی هشت‌خانه‌ای شبیه به صلیب روی زمین کشیده می‌شود و خانه‌ها شماره‌گذاری می‌شوند. بازیکن سنگ کوچکی را در خانه اول قرار می‌دهد و بدون اینکه پایش را در این خانه بگذارد، به صورت لی‌لی تمام خانه‌ها را طی کرده و دوباره برمی‌گردد تا سنگ را بردارد. این روند برای خانه‌های بعدی تکرار می‌شود. در نهایت، بازیکن باید سنگ را به دورتر از جهنم پرتاب کند و از روی آن بپرد. اگر موفق شود، خانه‌ای که سنگ در آن افتاده را به عنوان خانه خود تصاحب می‌کند. برنده بازی کسی است که تعداد خانه‌های بیشتری را تصاحب کند.
**بازی “آردا ووردو”**
“آردا ووردو” یک بازی گروهی است که با توپ انجام می‌شود. در این بازی، بازیکنان به دو دسته تقسیم می‌شوند. گروه آغازکننده در وسط می‌ایستد و گروه مقابل در دو جهت مخالف با فاصله‌ای معین قرار می‌گیرد. هدف بازی این است که افراد خارج از بازی تلاش کنند بازیکنان وسط را با توپ بزنند. اگر توپ به بازیکنی برخورد کند، او از بازی خارج می‌شود. این بازی نیاز به سرعت عمل و دقت دارد و به تقویت هماهنگی بینایی و حرکتی کمک می‌کند.
**بازی “دستمال آتدی” (انداختن دستمال)**
این بازی در شهرستان چالدران انجام می‌شود و هدف آن تقویت سرعت و عکس‌العمل بازیکنان است. در این بازی، تمام بازیکنان پیرامون یک دایره می‌نشینند. یک نفر دستمال به دست دور دایره حرکت می‌کند و به طور دلخواه دستمال را به یکی از بازیکنان که نشسته‌اند می‌دهد و فرار می‌کند. فردی که دستمال را دریافت کرده، شخص فرارکننده را تعقیب می‌کند و می‌تواند از فاصله ۲ متری او را با دستمال بزند. در صورت موفق شدن، می‌تواند سر جای خود بنشیند؛ در غیر این صورت، فرد شروع‌کننده دوباره بازی را ادامه می‌دهد.
**بازی “خوگه مله”**
این بازی در شهرستان سردشت با هدف زورآزمایی با گردن انجام می‌شود. بازیکنان به دو گروه مساوی تقسیم می‌شوند و از هر گروه یک نماینده برای مبارزه آماده می‌شود. دو بازیکن در حالت نشسته و کف پاهای خود را به همدیگر وصل می‌کنند. شال یا باند نرمی را به گردن انداخته و با اعلام شروع بازی از سوی داور، تلاش می‌کنند تا با وارد کردن نیروی بیشتر، حریف را از زمین بلند کنند. وقتی که حریف از زمین بلند شد، نفر بعدی روی زمین در حالت خمیده به پشت قرار می‌گیرد و بازنده تقریباً روی پاهای خود می‌ایستد.
**بازی “بنکمال اوینمه”**
“بنکمال اوینمه” با یک توپ کوچک به اندازه توپ تنیس بازی می‌شود. مردم روستای کهریز آن را با پارچه درست می‌کنند. یک مقر مشخص می‌شود و یک نفر با چوب توپ را می‌زند. هم‌تیمی‌های او سعی می‌کنند بعد از زدن توپ به سمت مقر حرکت کنند. رقیب نیز سعی می‌کند سریع توپ را بیاورد و آن‌هایی را که به سمت مقر حرکت می‌کنند، بزند. در صورت برخورد توپ به طرفین، رقیب برنده می‌شود.
**بازی “لخص اوینمه” (بازی با کمربند)**
در این بازی، یک دایره بزرگ روی زمین کشیده می‌شود و چند کمربند روی دایره پهن می‌شوند. افرادی بیرون از دایره سعی می‌کنند کمربندها را از روی دایره بردارند و افراد داخل دایره را بزنند. افراد داخل دایره نیز اجازه نمی‌دهند که کمربندها برداشته شوند. این بازی نیاز به سرعت عمل و هماهنگی دارد و به تقویت مهارت‌های حرکتی کمک می‌کند.
**نتیجه‌گیری**
بازی‌های محلی ارمنستان نه تنها به عنوان سرگرمی، بلکه به عنوان ابزاری برای تقویت مهارت‌های جسمی و ذهنی، انتقال ارزش‌های فرهنگی و تقویت روابط اجتماعی نقش مهمی ایفا کرده‌اند. حفظ و احیای این بازی‌ها می‌تواند به شناخت بهتر فرهنگ و تاریخ این کشور کمک کند.